Morgunblaðið - 12.12.2009, Blaðsíða 44

44 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 2009
NÝLEGA var
Bjarni Benediktsson
spurður í beinni út-
sendingu um afstöðu
sína til Evrópusam-
bandsins og minntur
á jákvæð skrif hans
um sambandið. Svar-
ið var að við værum
Evrópubúar og hann
vildi efla tengslin við
Evrópu líkt og með
Schengen.
Áður en við gengum í Schengen
kom fram í umræðunni að nokkrir
Íslendingar væru óæskilegir á
Schengensvæðinu. Ég velti fyrir
mér hversu margir glæpamenn á
Schengensvæðinu fengju óhindr-
aðan aðgang inn í landið okkar, ef
við gengjum í Schengen?
Fyrstu kynni mína af Schengen
voru á heimleið frá Frankfurt er
ég fékk að dúsa á gangi með lá-
marks þjónustu í stað þess að
bíða í þægilegri fríhöfn á hæðinni
fyrir ofan. Svo nokkrum árum
síðar á heimleið frá
USA var ég illilega
minntur á að við vær-
um komin í klúbbinn.
Allir farþegar fóru í
gegnum ýtarlega
skoðun og leit fyrir
inngöngu í flugvélina
frá Baltimore. Eftir
langt flug og svefn-
litla nótt tók fjöl-
skipað löggæslulið á
móti farþegum, sem
fóru í samskonar leit
og við brottför frá
USA. Það hefði verið hægt að
skoða passana án þess að gegn-
umlýsa aftur allt, sem var gegn-
umlýst fyrir flugtak frá USA. Á
sama tíma gekk liðið af Schengen
svæðinu óhindrað inn í landið án
passaskoðunar. Í biðröðinni taldi
ég starfsliðið og reiknaði í hug-
anum, hvað þessi vitleysa kostaði
á sama tíma og fjármagn til al-
mennrar löggæslu var þröngt
skorið. Mér blöskraði og skrifaði
grein um vitlausa hliðið í Mbl.
Nú höfum við sannreynt að
misjafn sauður leynist í mörgu fé.
Í landið er komin skipulögð
glæpastarfsemi rekin af alþjóð-
legum glæpahringum af Schen-
gen-svæðinu. Þjófagengi flykkjast
til landsins í hópum líkt og inn-
rásarvíkingar í þeim tilgangi ein-
um að ræna og rupla. Stór hluti
fanga í yfirfullum fangelsum er
útlendingar og enn fleiri ganga
lausir. Jafnvel eftir að hafa geng-
ið í skrokk á löggæslumönnum við
skyldustörf og fengið dóma fyrir
þjófnað. Í þeim fáu tilfellum, sem
hægt er að senda þá til síns
heima koma þeir aftur. Hafa jafn-
vel komist inn á atvinnuleysis-
bótaskrá og þegið bætur.
Er þetta hægt Össur?
Kona var seld og send til lands-
ins í vændisánauð. Það komst
upp, af því að hún fór á taugum.
Hvað skyldu þær vera margar,
sem ekki fóru á tauginni og eru
nú ánauðugar ambáttir í landinu
okkar? Er það þetta sem við vilj-
um Jóhanna?
Í mínum huga er aðeins ein
lausn. Það er að segja sam-
komulaginu upp og færa landa-
mæravörslu í sama horf og var
fyrir Schengen. Ástæða þess að
ég nefni ykkur, Össur og Jó-
hönnu, er þið getið framkvæmt
þetta. Líklega viljið þið það ekki
eða þorið ekki af þeirri einföldu
ástæðu að það gæti tafið markmið
ykkar um inngöngu okkar í Evr-
ópusambandið, hvað sem það
kostar.
Svo er það hin hliðin á Schen-
gen. Dublinar-samkomulagið. Á
grundvelli þess sendum við flótta-
menn til Grikklands þaðan sem
þeir komu. Í því sambandi velti
ég fyrir mér, hvort samkomulagið
virki ekki í báðar áttir líkt og að
fara yfir landamæri innan Schen-
gen. Það sem ég á við er, hvort
menn óæskilegir á Schengen-
svæðinu verði sendir aftur til
okkar, hafi þeir komið um Ísland
úr vestri inn á svæðið? Þeir gætu
jafnvel fundið út að með því að
fara þá leiðina fengju þeir öruggt
hæli á Íslandi. Fjöldi ólöglegra
innflytjenda á Schengen er nú
mikið vandamál hjá Grikkjum.
Hjá okkur yrði vandamálið marg-
falt meira, því við erum aðeins
300.000 og kostnaðurinn því hlut-
fallslega mikið meiri en hjá millj-
ónaþjóð. Hvað skyldi Brasilíu-
maðurinn vera búinn að kosta
skattgreiðendur, þegar hann
verður sóttur?
Össur var líka spurður í beinni
útsendingu, hvað við hefðum að
gera í Schengen? Það stóð aðeins
á svari, sem svo var eitthvað á þá
leið að við hefðum komið í veg
fyrir mansal með því að stöðva
fólk, sem fór um Ísland á föls-
uðum skilríkjum. Við gætum
væntanlega gert það líka, þó við
værum ekki í Schengen.
Það má vel vera að við höfum
einhvern hag af því að vera í
Schengen, þó ég sjái ekkert nema
ókosti. Hvernig væri að einhver
þeirra Evrópufræðinga, sem í ótal
blaðagreinum hafa kynnt kosti
þess að ganga í Evrópusambandið
lýstu kostum þess að vera í
Schengen.
Hvað höfum við upp úr því að vera í
Schengen? Svar Evrópufræðinga óskast
Eftir Sigurð Odds-
son » Þjófagengi flykkjast
til landsins líkt og
innrásarvíkingar í þeim
tilgangi einum að ræna
og rupla. Í fangelsum er
stór hluti fanga útlend-
ingar.
Sigurður Oddsson
Höfundur er verkfræðingur.
ÉG VAR svo hepp-
inn að vera boðið að
taka þátt í Þjóðfund-
inum sem haldinn
var í Laugardalshöll
um miðjan nóv-
ember. Þar sem ég
var líka svo óheppinn
að komast ekki á
fundinn langar mig
að taka þátt í áhuga-
verðri umræðu með
þessari stuttu grein. Einkum
finnst mér áhugavert hvaða gildi
þátttakendur á þjóðfundinum
töldu mikilvægust. Þar var lögð
mest áhersla á heiðarleika, en
síðan komu gildi eins og jafnrétti
og réttlæti.
Mjög eðlilegt er að lögð sé
áhersla á þessi gildi nú eftir
hrunið, í ljósi þess óheiðarleika
sem smám saman er verið að af-
hjúpa, ásamt þeirri misskiptingu
í þjóðfélaginu sem fjármálabólan
hafði í för með sér. Þessi gildi
sem þjóðfundurinn lagði einkum
áherslu á tengjast sterklega
hinni forngrísku höfuðdygð rétt-
læti, en ákveðið lágmarksréttlæti
er forsenda þess sáttmála sem
nútímalýðræðisríki byggjast á.
Hinar sígildu höfuðdygðir eru
hins vegar fleiri, eða: Viska, hug-
rekki og hófsemi.
Í svokallaðri jákvæðri sálfræði
er síðan bætt við tveimur höf-
uðdygðum sem sóttar eru í
trúarbrögð og listir, eða: Kær-
leika og andríki. Þessar dygðir
geta að einhverju leyti togast á,
en líta má þannig á að einstakl-
ingar eða samfélög séu vel sett
siðferðilega ef þessar dygðir og
þau gildi sem þeim tengjast eru
vel ræktuð og í heppilegu inn-
byrðis jafnvægi.
Mikið hefur verið rætt opin-
berlega hvaða siðferðisbrestir
voru einkum áberandi í of-
þenslunni sem leiddi til hrunsins.
Því hefur einkum verið haldið
fram að græðgi og hroki hafi
verið áberandi og ýtt ýmsum
góðum gildum til hliðar, eins og
heiðarleika og jafnrétti. And-
stæður græðginnar og hrokans
eru gildin nægjusemi og hóg-
værð, já jafnvel auðmýkt, sem
falla undir hina fornu dygð hóf-
semi eða hófstillingu.
Athyglisvert er að
þessi gildi voru ekki
nefnd í niðurstöðum
þjóðfundarins. Virð-
ing var þó ofarlega á
blaði og segja má að
virðing feli í sér að
við hófstillum fram-
göngu okkar og sýn-
um í það minnsta
kurteisi. Hófsemi
hefur verið nefnd
„dygð dygðanna“ og
má í því sambandi
vísa í málsháttinn: „Allt er best í
hófi“, sem má útleggja: Allt er
verra í óhófi. Samkvæmt þessari
hugsun er ekkert gott einangrað
í sjálfu sér, aðeins hófstillt í við-
eigandi samhengi. Gott dæmi er
áburður sem gerir grasið og tún-
in fallega græn, en getur líka
sviðið grasið sé of mikið borið á.
Meira að segja sjálfur kærleik-
urinn getur orðið óþægilegur og
kæfandi, sé honum ausið út í
óhófi. Sama má segja um hið sí-
gilda og mikilvæga gildi heið-
arleika sem réttilega var hampað
á þjóðfundinum. Óhóflegur heið-
arleiki, útblásinn af réttlætis-
kennd án náungakærleika, getur
leitt til niðurbrjótandi dómhörku.
Yfirdrifin hreinskilni getur líka
verið særandi. Komum aftur að
nægjuseminni, andstæðu græðg-
innar. Kannski er skiljanlegt að
nægjusemi var ekki hampað á
þjóðfundinum, því nægjusemi
þegnanna felur í sér ógn fyrir
„neyslusamfélagið“, sem knúið er
áfram af vöntunartilfinningu
kaupenda á markaði, sem aldrei
fá nóg og langar að kaupa sífellt
meira. Ef þessi skortur á nægju-
semi fær hins vegar að ráða ferð-
inni getur það leitt til þess að við
myndum ganga of nærri ýmsum
náttúrugæðum og einnig heilsu
okkar sjálfra. Mikilvægt er því
að við leggjum rækt við hófsemi
ekki síður en önnur grunngildi.
Á þjóðfundinum var reyndar
rætt um sjálfbært þjóðfélag, sem
felur í sér hófstillingu í nýtingu
náttúruauðlinda. Stærilæti Ís-
lendinga var áberandi í útrásinni.
Bankamenn okkar voru sagðir
öðrum fremri og jafnvel var talað
um „tæra snilld“ þegar „Ice-
save“-reikningarnir voru opnaðir,
en nú súpum við illilega seyðið af
þeim ólánsreikningum. Oft er
stutt á milli stærilætis og minni-
máttarkenndar, sem gjarnan
birtist sem oflátungsháttur út á
við. Kotrosknir kotbændur töldu
sig hér áður fyrr komna af Nor-
egskonungum og það jafnvel í
beinan karllegg. Kannski vorum
við á útrásartímanum sem þjóð
eins og lítið barn sem langar að
vera stærra en það er og lyftir
höndum til að aðrir horfi á það
og dáist að því hvað það sé orðið
stórt. Forsetafrúin endurspeglaði
sálarástand þjóðarinnar vel rétt
fyrir hrunið, þegar karlalands-
liðið í handbolta vann silfur á Ól-
ympíuleikunum og hún hrópaði
yfir sig hrifin: „Ísland er
stórasta land í heimi!“
Nú stöndum við frammi fyrir
afleiðingu oflætisins og hrokans:
Hruninu og fylgifiskum þess.
Raunar fær oflátungurinn aldrei
dulist og verður til athlægis fyrr
eða síðar. Ég tel að við höfum í
raun meira erindi við umheiminn
ef við horfumst í augu við smæð
okkar sem lítil þjóð í stórum
heimi, í stað þess að reyna að
sigra heiminn eins og stórveldi.
Hófstilling og hógværð af þessu
tagi þarf ekki að vera dragbítur
á framfarir. Þvert já móti er því
þannig farið að ef við hófstillum
krafta okkar og hugsanir, þá
verða áform okkar yfirvegaðri,
markvissari og raunhæfari. Við
náum þá betri árangri í því sem
við tökum okkur fyrir hendur. Þá
nálgumst við vonandi hið marg-
umtalaða jafnvægi í þjóðar-
búskapnum og lendum síður í
óhóflegum uppsveiflum í efna-
hagslífinu, með tilheyrandi koll-
steypum og jafnvel hruni. Þá
náum við að lifa betra og far-
sælla lífi í heilbrigðara þjóð-
félagi.
Dygð dygðanna –
Viðbrögð við þjóðfundinum
Eftir Benedikt
Jóhannsson » Andstæður græðg-
innar og hrokans
eru gildin nægjusemi og
hógværð, já jafnvel auð-
mýkt, sem falla undir
hina fornu dygð hófsemi
eða hófstillingu.
Benedikt Jóhannsson
Höfundur er sálfræðingur.
FULLYRT hefur
verið ítrekað að innan
Evrópusambandsins
yrði Ísland áfram full-
valda ríki. Enginn
rökstuðningur hefur
þó fylgt þeim stað-
hæfingum. Í bezta
falli hefur verið spurt
hverjum detti í hug
að ríki eins og Dan-
mörk, Svíþjóð og
Þýzkaland, sem þegar
eru innan sambandsins, séu ekki
fullvalda? Evrópusambandið sé
nefnilega aðeins „samstarfsvett-
vangur fullvalda ríkja“.
Skemmst er þó frá því að segja
að þetta er því miður alrangt. Ríki
Evrópusambandsins, sem þann 1.
desember sl. varð að sambandsríki
með gildistöku Stjórnarskrár sam-
bandsins (svokallaðs Lissabon-
sáttmála), eru einfaldlega ekki
fullvalda. Til þess hafa þau fram-
selt of mikið af fullveldi sínu til
stofnana Evrópusambandsins sem
flestar eru sjálfstæðar gagnvart
ríkjum þess. Ef ríki sambandsins
væru í raun og veru fullvalda
væru þessar stofnanir svo gott
sem valdalausar. Það eru þær þó
alls ekki heldur hafa þær gríð-
arleg og vaxandi völd yfir ríkj-
unum.
En staða ríkja Evrópusam-
bandsríkisins, eins og réttara er
að kalla sambandið nú, er þó gjör-
ólík að þessu leyti. Innan Evrópu-
sambandsríkisins gildir sú meg-
inregla að vægi ríkja þess, og þar
með möguleikar þeirra til þess að
hafa áhrif, fer eftir því hversu
fjölmenn þau eru. Því fámennari
sem þau eru, því minna vægi hafa
þau. Ef Ísland yrði hluti þessa
nýja sambandsríkis yrði það fá-
mennsta ríkið innan þess.
Sem lýsandi dæmi um þetta
mætti nefna að á þingi Evrópu-
sambandsríkisins
fengi Ísland að há-
marki sex fulltrúa en
Þýzkaland hefur um
90. Á þinginu sitja í
dag rúmlega 750
þingmenn. Það þarf
ekki mikið hug-
myndaflug til þess að
sjá hversu lítið vægi
íslenzku fulltrúarnir
hefðu þar á bæ. Það
yrði einfaldlega lítið
sem ekkert og mögu-
leikarnir á áhrifum
eftir því.
Ekki bætir síðan úr skák sú
þróun innan Evrópusambandsrík-
isins að afnema neitunarvald ein-
stakra ríkja þess á sífellt fleiri
sviðum. Það hefur eðli málsins
samkvæmt komið minni ríkjum
sérstaklega illa. Í dag þarf aðeins
meirihluta, og í bezta falli aukinn
meirihluta, þar sem áður var kra-
fizt einróma samþykkis. Á fallegu
máli heitir þetta að „einfalda
ákvörðunartöku“.
Umræðan um Evrópumálin
snýst einfaldlega í grunninn um
það hverjir eigi að stjórna Íslandi.
Við Íslendingar, þá annað hvort
með beinum hætti eða í gegnum
kjörna fulltrúa okkar, eða stjórn-
málamenn kosnir af öðrum til þess
að gæta hagsmuna annarra en
okkar og embættismenn sem eng-
inn hefur kosið og búa því ekki við
nokkuð lýðræðislegt aðhald? Að-
ilar sem við Íslendingar hefðum
nákvæmlega ekkert yfir að segja.
Það má svo sannarlega margt
betur fara í því lýðræðisfyr-
irkomulagi sem við búum við hér á
landi, m.a. sem snýr að því að
tryggja almennum kjósendum
meiri aðkomu að ákvarðanatöku.
En það er eins ljóst að ef Ísland
gerðist hluti Evrópusambandsrík-
isins yrði það risastórt, og að öll-
um líkindum óafturkræft, skref í
ranga átt. Það þýddi einfaldlega
endalok íslenzks lýðræðis og full-
veldis.
Áfram Ísland – ekkert ESB!
Fullvalda í ESB?
Eftir Hjört J.
Guðmundsson
Hjörtur J.
Guðmundsson
»Umræðan um Evr-
ópumálin snýst ein-
faldlega í grunninn um
það hverjir eigi að
stjórna Íslandi?
Höfundur er sagnfræðinemi og situr í
stjórn Heimssýnar.
smáauglýsingar
mbl.is