Morgunblaðið - 12.12.2009, Blaðsíða 33

33
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 2009
Skórinn settur út í glugga Fyrsti íslenski jólasveinninn var á ferðinni í morgun og hefur eflaust laumað einhverju skemmtilegu og góðu í margan skóinn. Sjálfur Stekkjarstaur er mættur í bæinn.
Árni Sæberg
HART var gengið að
þjóðkirkjunni úti um
landið á síðasta Kirkju-
þingi. Prestaköllum var
enn fækkað og þau sam-
einuð. Geysivíðlend
hjeruð eru nú prestlaus,
þótt helgihaldi verði
haldið úti. Menn hlaupa
þarna varla á prestsfund
fyrirvaralítið, svo sem
löngum var flestum
hægt víðast hvar á Ís-
landi.
Þessi þróun er ekki ný af nálinni,
þótt nú keyri um þverbak. Samn-
ingur þjóðkirkju og ríkis frá árinu
1997 er á því grundvallaður, að eignir
kirknanna úti um landsbyggðina
voru flestar afhentar ríkinu til var-
anlegs halds, kirkjujarðirnar svo-
nefndu. Þær voru lauslega metnar til
verðs og þannig fundinn út höf-
uðstóll. Af þeim höfuðstóli voru áætl-
aðir vextir, einhvers staðar á milli
eins og tveggja prósenta og standa
þeir undir launum 138 presta þjóð-
kirkjunnar. Í þessum kaupum var
látinn sá böggull fylgja skammrifi að
ríkissjóður greiddi 18 starfsmönnum
yfirstjórnar kirkjunnar laun. Varð þá
úr sögunni uppgjör
vegna sölu konungs á
jarðeignum bisk-
upsstólanna, en sá höf-
uðstóll liggur allur inni
hjá ríkinu og má um
hann fræðast í kröfu-
gerð Jóns Sigurðs-
sonar, sem nefnd var
fjárhagskrafan. Af
þeirri kröfu nærist Há-
skóli Íslands meðal
annarra þarfaþinga.
Því er það svo að
prestsembætti þjóð-
kirkjunnar eru kostuð af eignum
kirknanna úti um landið. Stundum
voru þessar eignir kallaðar eign
prestakallanna. Kirkjuþingið nú sem
fyrr hjó í þann knjerunn. Með því að
fækka prestaköllunum úti um landið,
án þess að nokkur skerðing kæmi
niður í þjettbýlinu í Reykjavík og
nærsveitum, voru fjármunir presta-
kallanna í landinu látnir standa í
auknum mæli undir prestsþjónust-
unni þar.
Auk sóknarpresta er fjöldi kapell-
ána starfandi í Reykjavík og nær-
sveitum. Þeir heita þar prestar við
kirkjurnar, sjerþjónustuprestar við
sjúkrahús, fangelsi, daufdumba og
hjeraðsprestar. Þeim var ekki fækk-
að á síðasta kirkjuþingi eða leitað
hagræðingar á umbúnaði þeirra emb-
ætta. Ekki var heldur hreyft við
starfsliði Biskupsstofu. Þar starfa nú
tvöfalt fleiri, en nemur stöðunum 18,
sem tilgreindar eru í samningi ríkis
og kirkju frá 1997. Allir alast þessir
embættismenn á fjármunum kirkj-
unnar, en stofn þeirra tekna er hinar
fornu eignir kirkna og staða úti um
landið, sem áður er nefnt, auk ann-
arra sjóða þjóðkirkjunnar, sem allir
eiga sjer sína forsögu þar sem til-
gangi þeirra er lýst.
Nú er það ekki erindi þessarar
greinar að deila á Kirkjuþing eða
Kirkjuráð, eða aðrar stofnanir yf-
irstjórnar kirkjunnar, heldur minna á
áratuga gamla stefnumótun, sem
margítrekuð hefur verið á vettvangi
kirkjunnar. Þegar kirkjulöggjöfin,
sem varð að lögum 62/1990, var und-
irbúin, lá fyrir tillaga þjóðkirkjunnar,
samþykkt á kirkjuþingum og synod-
um, um þrískiptingu Íslands biskups-
dæmis.
Embætti Biskups Íslands er hrein
arfleifð einveldisins. Í sparnaðar-
skyni og til þess að ná eignum bisk-
upsstólanna var embættum Skál-
holts- og Hólabiskupa slegið saman
og þeim komið fyrir í tómt-
húsmennsku í Reykjavík. Embætt-
isheitið „biskupinn yfir Íslandi“ lætur
ekki að sjer hæða og ber þessum
uppruna sínum vitni. Halldór Ás-
grímsson kirkjumálaráðherra tók við
frumvörpunum að kirkjulöggjöfinni
áðurnefndu við lok níunda áratugar
síðustu aldar. Hann afsagði að skipta
upp embætti biskupsins yfir Íslandi,
en lagði það til, að svo yrði gengið frá
umbúnaði um embætti biskups Ís-
lands, að unnt væri að fela vígslubisk-
upunum á Hólum og í Skálholti í um-
boði hans ýmis verkefni. Þessari
stefnumótun til styrkingar voru titlar
vígslubiskupanna uppfærðir til þess,
að þeir hafa gegnt embættum síðan
árið 1990 og skulu sitja á hinum fornu
stöðum byskupsstólanna.
Skemmst er frá því að segja, að rýr
varð eftirtekjan. Þess í stað hafa bein
völd biskups Íslands vaxið í rjettu
hlutfalli við það, sem kirkju-
málaráðherra og ríkisvald hafa losað
sig við af skyldum við yfirstjórn
kirkjunnar. Hið nýjasta og hið
stærsta þessara skrefa er það, er
biskup Íslands í stað ráðherrans
skipar nú presta. Fátt eitt er þá eftir
af lúthersk evangelískri skipan þjóð-
kirkjunnar, þess umbúnaðar, sem
henni var fenginn í siðbótinni.
Eg tel nú svo komið að eigi þjóð-
kirkjan að eiga einhverja framtíð í
landinu öllu, er henni það nauðsyn-
legt að Íslands biskupsdæmi verði
skipt upp og falið þremur biskupum.
Umbúnaður þessara embætta og yf-
irstjórn allsherjarkirkjunnar verði
lagaður að þessari breytingu, sem af
sjálfu leiðir. Ein allsherjarregla, eins-
leitt fyrirkomulag fyrir kirkjuna alla
með Reykjavík og nærsveitir innan-
borðs mergsýgur á skömmum tíma
þá tekjustofna, sem hún hefur um
aldir haft til þjónustu sinnar. Ein-
ungis þannig verður landsbyggðinni
kleift að halda í svo mörg prestsemb-
ætti að henni verði þjónandi. Það er
orðið öldungis óþolandi að vaxandi
þjónusta kirkjunnar í Reykjavík og
nágrenni verði öll borin uppi af hin-
um fornu tekjustofnum prestakall-
anna úti um landið, svo sem auglýst
var með óumdeilanlegum hætti á
Kirkjuþinginu síðasta.
Reykholti um þríhelgar 2009.
Eftir Geir Waage »Eigi þjóðkirkjan að
eiga einhverja fram-
tíð í landinu öllu, er
henni það nauðsynlegt
að Íslands biskupsdæmi
verði skipt upp og falið
þremur biskupum.
Geir Waage
Höfundur er sóknarprestur
í Reykholti.
Þjóðkirkjan og Íslands biskupsdæmi
SÚ VAR tíðin að orðið „fyr-
irgreiðsla“ festist í íslenskunni,
sem eins konar lýsing á þakklæti
þeirra viðskiptavina bankanna,
sem hlutu náð fyrir augum
bankastjóra og fengu lán. Þá var
lán að geta fengið lán.
Svo breyttust tímarnir og
bankarnir fundu upp endurlán
erlendra lána og þá var ekki
lengur talað um „fyrirgreiðslu“,
heldur buðu bankarnir lántak-
endum lán og báðir aðilar voru
nokkurn veginn jafnsettir. Bankinn vildi lána
og við vildum taka lán. Við lántakendur vorum
jafnvel taldir mikilvægir viðskiptavinir og ein-
hverjum okkar var boðið í veislur og sumum í
dýrlegar ferðir sem frægt er orðið. Bankar
lifa á því að lána peninga og fá greidda vexti
og við lifðum á því að fá lánaða peninga á
hæfilegum vöxtum og borguðum þá skil-
víslega í hverjum mánuði.
Svo kom hrunið og þá breyttist allt aftur.
Við sem höfðum tekið lánin, vorum ekki
lengur viðskiptavinir og ekki
heldur lántakendur heldur skuld-
arar, ef ekki vanskilamenn eða
jafnvel bara vandræðagemlingar.
Við vorum og erum enn að
reka sömu gömlu góðu fyr-
irtækin og áður, tekjurnar hafa
hækkað, gjöldin hafa líka eitt-
hvað hækkað, reksturinn gengur
bara vel, að undanskildum þeim
vandræðum, sem skyndilega
dundu yfir okkur, þegar lánin
tvöfölduðust á fáum vikum.
Nú mætum við nýorðnir stór-
skuldugir á fund í bankanum
okkar. Sá sem tekur á móti okkur er kannski
sá sami og bauð okkur velkomna sem við-
skiptavini fyrir fáum misserum, og lagði á ráð-
in um hvernig best væri að haga lánum okkar.
Nú er viðhorfið breytt. Hvað kom til að þér
datt í hug að taka svona háa upphæð að láni
og það í erlendri mynt? spyr hann. Var þér
ekki kunnugt um að gengi krónunnar gæti
fallið?
Starfsmaður bankans er allt í einu orðinn
dálítið flóttalegur, gott ef ekki neikvæður í
þinn garð sem viðskiptavinar eða eigum við að
segja lántakanda.
Heyrðu vinur, segi ég, hefurðu aldrei heyrt
talað um breyttar forsendur? Ég kom til þín
og vildi fá lán. Þú bentir mér á að það væri lít-
ið vit í að taka ekki erlent endurlán, eins og
vextirnir væru á íslenskum lánum. Við vorum
hjartanlega sammála um það, ég, business-
maðurinn og þú, sérfræðingurinn í lánveit-
ingum, að allt annað væri bara heimska. Svo
við sömdum um lán í evrum. Gott mál.
Svo kom hrunið og þá breyttist allt, segi ég.
Hvernig þá? spyr bankamaðurinn.
Jú, segi ég, þú lánaðir og ég tók lán. Við
vorum svo ánægðir með samskiptin að eig-
inlega varð þetta lánið okkar. Við vorum báðir
í góðri trú. Báðir í góðri trú. Nú kemur þú til
mín og segir að eftir að lánið okkar hefur tvö-
faldast eigi ég að bera allan skaðann. Hvað
um sanngirni í viðskiptum, viðskiptasiðferði,
langtíma viðskiptasambönd og hvað um jafn-
ræði með aðilum? Við vorum báðir í góðri trú,
þegar lánasamningurinn var undirritaður.
Hvað gerði ég af mér? Ekkert … eða hvað?
Hvað gerðir þú af þér? Ekkert … eða hvað?
Eigum við þá ekki að líta svo á, að eina sann-
gjarna niðurstaðan sé sú, úr því að bæði bank-
inn og viðskiptavinurinn lentu í hruninu, að
við náum um það samstöðu að skipta kostn-
aðinum við hrunið á milli okkar til helminga?
Mér finnst það svo augljóst, svo sanngjarnt,
svo sjálfsagt að allt annað sé nánast útilokað.
Sérðu ekki að þetta er augljóst? spyr ég
bankamanninn minn.
ÞEIR myndu aldrei samþykkja það, segir
hann. Þessir þeir í bönkunum nú til dags eru
orðnir enn dularfyllra fyrirbæri en fljúgandi
furðuhlutir.
Voru það ekki bankarnir sem hrundu og
kölluðu þessi ósköp yfir okkur hin, þar á með-
al starfsmenn bankanna? Það voru bankarnir
sem ollu íslenska hruninu – ekki við, venjuleg-
ir, skilvísir viðskiptavinir.
Mér finnst sanngjarnt að bjóða bankanum
þá „fyrirgreiðslu“ að greiða helminginn af
þeim kostnaði sem hann kallaði yfir mig – og
satt að segja finnst mér ég bjóða vel.
Eftir Friðrik Pálsson » Við vorum báðir í góðri trú.
Báðir í góðri trú. Nú kemur
þú til mín og segir að eftir að
lánið okkar hefur tvöfaldast
eigi ég að bera allan skaðann.
Friðrik Pálsson
Hverjir eru þessir þeir í bönkunum?
Höfundur er hótelhaldari á Hótel Rangá.