SunnudagsMogginn - 02.05.2010, Side 25

2. maí 2010 25
„Það er brýnt að söfn standi fyrir öfl-
ugu og fjölbreyttu hlutverki, það er að
segja varðveislu, söfnun, skráningu,
rannsóknum á nýrri þekkingu og miðl-
un til almennings. Þetta þarf allt að
byggja hvað á öðru til þess að við get-
um talað um vandað safn,“ segir Mar-
grét Hallgrímsdóttir þjóðminjavörður.
Morgunblaðið/Ernir
brigði að leiðarljósi. „Sýningar og við-
burðir hafa verið fjölþættir í húsinu sem
spennandi hefur verið að vinna við. Við
höfum líka verið að auka áherslu á ljós-
myndasýningar en í Þjóðminjasafninu er
mjög stórt ljósmyndasafn, Ljósmyndasafn
Íslands, og öflugt starf í kringum það.
Ljósmyndasýningar hafa verið fjölbreyttar
bæði á gömlum ljósmyndum en ekki síður
samtímaljósmyndum. Hér hafa meira að
segja verið alþjóðlegar sýningar eins og
þegar Mary Ellen Mark sýndi. Sú sýning
vakti mikla athygli.“
Þess má geta að 13. maí opnar sýningin Í
fótspor Collingwoods í tengslum við sam-
nefnda bók eftir Einar Fal Ingólfsson, sem
einnig á myndir á sýningunni.
Margrét hefur lagt mikla áherslu á út-
gáfu og segir hana smám saman hafa orðið
sýnilegri. „Það starf hófst með útgáfu
vandaðra ljósmyndabóka og síðan stórri
og veglegri grunnbók, Hlutaveltu tímans,
sem kom út við enduropnun safnsins og
síðan hefur verið lagður mikill metnaður í
útgáfu í tengslum við hverja sýningu,
þannig að eitthvað sitji eftir. Bækurnar eru
minnisvarði um sýningarnar.“
Þjóðminjasafnið á í miklu samstarfi við
aðrar stofnanir og hópa. Má þar nefna gerð
bókar um friðaðar kirkjur á Íslandi í sam-
starfi við biskupsstofu og húsafrið-
unarnefnd. „Sama á við um húsasafnið
okkar sem er safn okkar merkustu húsa,
torfbæja og torfkirkna, sem eru perlufesti
um allt land og oftar en ekki kjarninn í
menningarstarfsemi í hverjum landshluta.
Þessi hús eru í vörslu Þjóðminjasafnsins og
má þar nefna Glaumbæ í Skagafirði, Laufás
í Eyjafirði, Núpsstað, Nesstofu og Húsið á
Eyrarbakka. Viðhald á þessum húsum er
risavaxið verkefni og þar erum við í sam-
starfi við húsafriðunarnefnd sem annast
framkvæmd á viðhaldinu.“
Þjóðminjasafnið er með fjölda handrita í
sinni vörslu en Margrét upplýsir að unnið
sé að því að afhenda þau Árnastofnun með
formlegum hætti enda eigi þau heima þar.
„Ég er þeirrar skoðunar að verkaskipting
milli stofnana eigi að vera skýr en um leið
meiri samvinna. Þetta er liður í því.“
Þjóðminjasafnið leggur einnig ríka
áherslu á samstarf við haskólana og hefur
verið umtalsvert samstarf við flesta há-
skóla í landinu, sem þó mætti efla enn
frekar, að mati Margrétar.
Fækka þarf söfnum
Þjóðminjasafnið markar stefnu fyrir
byggðasöfnin í landinu og segir Margrét
sömu sýn liggja þar til grundvallar, þ.e. að
byggja á faglegu safnastarfi og samhengi
allra þátta í starfinu. Líka þurfi að þétta
söfnin, sameina, stækka og fækka ein-
ingum. „Það eru alltof mörg söfn og setur
á Íslandi miðað við nágrannalöndin og
einingarnar margar of litlar. Það þarf að
þétta og styrkja einingarnar í góðri sátt við
heimamenn á hverju svæði. Sumstaðar
hafa söfnin þegar náð góðum árangri í að
auka samvinnu og þurfum að halda því
áfram.“
Fjármunir skipta vitaskuld miklu máli í
safnastarfi en Margrét segir þá stundum
hafa farið vítt og breitt vegna þess að ekki
hafi verið gerður greinarmunur á söfnum
annars vegar og sýningum hins vegar.
„Mikilvægt er að hafa fagmennsku og
gegnsæi í úthlutun á fjármagni til safna-
starfs, eins og bent hefur verið á í nýlegri
skýrslu Ríkisendurskoðunar. Að mínu
mati þarf að gæta þess að fjármagn fari til
viðurkenndra safna, sem sinna því fjöl-
þætta hlutverki sem þessum samfélags-
lega mikilvægu stofnunum er ætlað um
allt land. Það hefur aldrei verið mikilvæg-
ara en nú þegar nýta þarf fjármagn eins vel
og nokkur kostur er.“
Hún segir rökin fyrir þessu að hluta til
þau að menn óttist að fagleg úthlutun
muni bitna á landsbyggðinni. „Ég er
ósammála þessu. Þvert á móti er ég sann-
færð um að fagleg úthlutun muni styrka
stoðirnar á landsbyggðinni og sérhæfð
störf skapast um land allt.“
Umræðan um fagmennsku er hávær í
þjóðfélaginu öllu nú um stundir og Mar-
gréti veit að þar vilja söfnin leggja sitt af
mörkum enda fagmennskan styrkst þar
með fleiri menntunarmöguleikum á því
sviði. „Það hefur verið ákveðið óþol gagn-
vart þessari umræðu en ég hef á tilfinn-
ingunni að það sé almennt að breytast í
samfélaginu.“
Ekki þarf að fjölyrða um fjárhagsvanda
íslenska ríkisins en Margrét segir þá stað-
reynd ekki þurfa að koma sér illa fyrir
söfnin í landinu. „Það er lykilatriði að fara
vel með þá fjármuni sem eru til staðar og
verja þeim í réttu verkefnin. Þess vegna er
brýnt að horfa heildrænt yfir sviðið, ná
sátt um forgangsröðun og auka samvinnu.
Það er líka mikilvægt að standa vörð um
þetta ósnortna, það er sérstaka minjastaði
og annað sem heillar útlendinga miklu
meira en einhverjar tilbúnar leikmyndir. Í
þessu eru mikil verðmæti fólgin.“
Torfbæir á heimsminjaskrá?
Ísland á þegar tvo staði á heimsminjaskrá
Menningarstofnunar Sameinuðu þjóð-
anna, Þingvallaþjóðgarðinn og Surtsey, og
heimsminjanefnd Íslands undirbýr nú
fleiri tilnefningar. Að sögn Margrétar er
þetta langt og flókið ferli en til að geta til-
nefnt þarf meðal annars að ríkja sátt um
varðveislu. Uppi eru hugmyndir um að
raðtilnefna íslensku torfbæina en til að það
geti orðið þarf ekki aðeins að varðveita
bæina sjálfa, heldur líka byggingarhefð-
ina. „Minjar þurfa ekki endilega að vera
áþreifanlegar, hefðin og kunnáttan sem í
þeim er fólgin skiptir ekki síður máli. Þessi
menningararfleifð er okkar framlag til
byggingarsögu heimsins. Að mínu viti er
miklu meira vit í því að varðveita eitthvað
sem þegar er til staðar en að byggja upp
eftirlíkingu eins og gert var í Brattahlíð.“
Margrét mun fjalla nánar um torfbæina
og heimsminjaskrána í Sunnudagsmogg-
anum eftir viku en hún mun á næstunni
rita reglulega pistla í blaðið. „Það er snar
þáttur í starfi þjóðminjavarðar að fræða og
upplýsa. Þetta samstarf við Sunnudags-
moggann er liður í því.“
Fer torfbærinn í Laufási í Eyjafirði á heimsminjaskrá?
Morgunblaðið/Þorkell
Barnaleiðsögn um Þjóðminjasafnið, margt er að sjá á safninu.
Morgunblaðið/Golli
’
Þegar safn-
ið var opn-
að á ný
byrjaði líka nýr
kafli í sögu þess,
margmiðlun hófst
fyrir alvöru.
Talsvert magn íslenskra muna er sem kunnugt er varðveitt erlendis
og að undanförnu hefur mikið verið rætt um muni sem sam-
komulag varð um að yrðu um kyrrt í Danmörku þegar handritunum
var skilað fyrir fjórum áratugum. „Það hefur ekki verið pólitískur vilji
til að taka það mál upp aftur en á móti kemur að söfnin, íslenska
og danska þjóðminjasafnið, hafa verið í mjög góðri samvinnu. Við
höfum mætt miklum velvilja ytra og Danir lánað okkur ýmsa merka
muni, svo sem Grundarstólinn, sem er núna hjá okkur,“ upplýsir
Margrét Hallgrímsdóttir. Vissulega eru mörg hundruð gripir ennþá í
Danmörku og Margrét segir marga hverja eiga heima þar áfram.
„Aðra mætti ræða nánar í tengslum við sögulegar forsendur. Það
er áhugi meðal safnanna og eiga góða samvinnu um þessi mál.
Vonandi skilar sú vinna árangri í betra aðgengi og nýrri þekkingu.“
Mitt í þessari umræðu skiluðu Svíar okkur um átta hundrað
munum fyrir tveimur árum. „Það er einstaklega ánægjulegt að fá
þá en þeir eru ekkert síður merkilegir en munirnir sem eru í Dan-
mörku. Þetta var niðurstaða faglegrar samvinnu milli okkar og Nor-
ræna safnsins í Svíþjóð. Þessir munir eru nú aðgengilegir til rann-
sóknar hér, útskurður, búningaskart, textíll og amboð ýmiss konar
þar á meðal handrit sem við stefnum í samvinnu við Árnastofnun á
að gera aðgengileg almenningi. Söfn hafa mikilvægu samfélags-
legu hlutverki að gegna, sem á erindi við samtíma okkar.“
Fjöldi merkra muna í útlöndum
Frá opnun sýningarinnar Þjóð verður til – menning og samfélag í
1.200 ár. Grundarstóllinn í forgrunni.