SunnudagsMogginn - 02.05.2010, Blaðsíða 26

26 2. maí 2010
H
vernig mun kennsla um
Hrunið fara fram í skólum?
Þetta er áhugaverð en um leið
aðkallandi spurning. Banka-
hrunið og afleiðingar þess eru slíkur við-
burður í sögu íslenzku þjóðarinnar, að
hann hlýtur að koma til umfjöllunar í
skólum landsins, ekki eftir nokkur ár,
heldur nú þegar á næsta hausti, a.m.k í
háskólum landsins. Og á öðrum skólastig-
um þegar fram líða stundir. Umræður um
Hrunið eru þegar hafnar á vettvangi há-
skólanna og er það vel. Þær umræður
munu áreiðanlega leggja grundvöll að því
hvernig tekið verður á þessum atburði í
þjóðarsögunni á námskeiðum og við
kennslu í háskólum.
Það er hægt að kenna sögu með ýmsum
hætti. Ég tel, að minni kynslóð hafi verið
kennt að hata Dani með því hvernig Ís-
landssagan var kennd um miðja síðustu
öld í barnaskólum og gagnfræðaskólum.
Þetta hafi verið eins konar innræting.
Þegar ég gerðist landbúnaðarverkamaður
á dönsku svínabúi á menntaskólaárum
stóð ég í stöðugum deilum við bóndann og
aðra vinnumenn hans um meðferð Dana á
Íslendingum um aldir. Þeir vissu ekki
hvaðan á þá stóð veðrið. Það tók mig
mörg ár að losa mig við þessa afstöðu til
Dana.
Það hefur áreiðanlega verið erfitt úr-
lausnarefni fyrir Þjóðverja að koma sér
saman um hvernig saga þriðja ríkisins yrði
kennd í skólum þar að síðari heimsstyrj-
öldinni lokinni og auðvitað gert með ólík-
um hætti í hinum tveimur hlutum Þýzka-
lands. Í vetur voru athyglisverðar
umræður í brezka útvarpinu BBC um það
hvort hægt væri að skrifa og kenna sam-
ræmda evrópska sögu í hinum ýmsu ríkj-
um Evrópusambandsins. Sumir þeirra,
sem BBC talaði við í hópi kennara og
sagnfræðinga töldu það hægt. Aðrir voru
þeirrar skoðunar, að það væri ómögulegt.
Þetta eru mikilvægar umræður.
Væntanlega höfum við sem þjóð þrosk-
azt nægilega mikið til þess, að engum detti
í hug að kenna sögu Hrunsins með sama
hætti og Íslandssagan var kennd fram eftir
20. öldinni í skólum landsins. Engu að
síður hlýtur það að vera mikið umhugs-
unarefni, hvernig þetta verður gert, ekki
sízt vegna þess, að enn erum við í miðri
atburðarásinni. Og augljóst, að einhver
hópur fólks er að taka flokkspólitíska af-
stöðu til þess hvernig beri að túlka og
skilja Skýrslu Rannsóknarnefndarinnar.
En þótt álitamálin kunni að vera mörg
megum við ekki víkja okkur undan því að
taka á viðfangsefninu. Skýrslan leggur
góðan grunn að því verkefni. Hún er gríð-
arlega mikill upplýsingabanki um það,
sem gerzt hefur, en hann er að lang-
mestu leyti í samfelldum texta. Ein af
þeim spurningum, sem hljóta að
vakna, er sú, hvort ekki sé ástæða til að
byggja upp gagnvirkan upplýsingabanka á
netinu á grundvelli þessa texta, með gröf-
um og myndum sem auðvelda fólki að
skilja það, sem gerzt hefur.
Við skulum hafa í huga að þessir at-
burðir verða ekki bara viðfangsefni skóla í
nokkur næstu ár. Þeir eiga eftir að verða
það með mismunandi hætti langt fram
eftir 21. öldinni. Nýjar kynslóðir eiga auð-
veldara með að skilja svona atburði ef nýj-
ar aðferðir til þess að miðla upplýsingum
eru notaðar í því skyni.
Ein af ástæðunum fyrir því, að það er
mikilvægt að taka Hrunið og afleiðingar
þess til meðferðar í skólum landsins er að
það stuðlar að því að slíkir atburðir end-
urtaki sig ekki. Með því að upplýsa hverja
kynslóðina á fætur annarri leggjum við
traustari grundvöll að því en ella. Ein af
ástæðunum fyrir því, hversu vel Þjóð-
verjum hefur farnazt í efnahagsmálum er
að það er rótgróið í þýzkri þjóðarsál, að
það megi aldrei aftur gerast að fólk keyri
um með seðla í hjólbörum eins og sagt er
að hafi gerzt á dögum Weimarlýðveld-
isins, hvort sem það er nú satt eða logið en
lýsir engu að síður kjarna málsins. Þjóð-
verjar hafa óbeit á verðbólgu.
En upplýsingin þarf að vera opin. Hún
má ekki byggjast á einhverri einni skoðun
á orsökum og afleiðingum Hrunsins. Hún
þarf að byggjast á greiðum aðgangi að
upplýsingum og opnum umræðum,
þannig að hver og einn geti lagt mat á
þessa atburði fyrir sig og komist að sinni
niðurstöðu, hvað sem skoðunum annarra
kann að líða. Það er mikill munur á þeirri
Íslandssögu, sem kennd var í skólum
landsins framan af síðustu öld og þeirri
Sögu Íslands, sem Sigurður Líndal hefur
ritstýrt á undanförnum áratugum og nú
sér fyrir endann á, sem opnar manni nýja
sýn á sögu þjóðar okkar.
Kannski er nauðsynlegt að fram fari á
þessu vori og sumri opnar umræður á
vegum yfirvalda menntamála og með
þátttöku skólayfirvalda og kennara og
annarra, sem áhuga kunna að hafa á, um
það hvernig þetta verkefni verði bezt af
hendi leyst.
Það má finna á tali fólks að margir eru
byrjaðir að velta fyrir sér öðrum þáttum
þessa máls en hinum fjárhagslegu. Fólk
veltir fyrir sér refsingum og hverjum eigi
að refsa. Og þeirri spurningu, hvort um-
burðarlyndi eigi sér sinn stað í við-
brögðum samfélagsins, svo og fyrirgefn-
ingin. Hvernig eiga útrásarvíkingarnir að
geta verið til á Íslandi? Þetta var spurning,
sem ég heyrði varpað fram fyrir nokkrum
dögum. Er sanngjarnt að þeir, sem hlýddu
fyrirmælum yfirmanna sinna af ótta við að
missa vinnuna verði dæmdir fyrir brot á
lögum? Eiga allir þingmenn, sem sátu á
Alþingi fyrir kosningarnar 2009 að draga
sig í hlé var önnur spurning, sem var
varpað fram.
Þetta eru spurningar og álitamál, sem
eiga eftir að heyrast í skólum landsins í
umfjöllun um Hrunið. Sú kennsla og upp-
fræðsla mun ekki bara snúast um viðskipti
og tölur. Hún mun snúast um siðferðileg
álitamál. Þetta verður ekki auðvelt verk
fyrir kennara að takast á við.
Ekki frekar en fyrir samfélagið allt.
Hrunið sem kennsluefni
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
Á
þessum degi fyrir tólf árum kom lögregla að
manni í yfirgefinni geymslu í Austur-
Lundúnum. Hann hafði hengt sig. Við eft-
irgrennslan kom í ljós að hinn látni var 37 ára
gamall knattspyrnumaður, Justin Fashanu, sem átti að
baki langan og litríkan feril í ensku knattspyrnunni.
Varð meðal annars fyrsti blökkumaðurinn til að vera
seldur á eina milljón sterlingspunda, þegar Nottingham
Forest keypti hann frá Norwich City árið 1981. Seinustu
árin var hann þó frægastur fyrir að verða fyrsti enski at-
vinnumaðurinn í knattspyrnu til að koma út úr skápn-
um. Þeim hefur ekki fjölgað, svo vitað sé.
Orðrómur um samkynhneigð Fashanus hafði verið á
kreiki lengi en hann staðfesti hann loksins í samtali við
götublaðið The Sun í október 1990. Þar hélt Fashanu því
meðal annars fram að hann hefði haldið við giftan þing-
mann breska Íhaldsflokksins sem hann hitti á homma-
bar í Lundúnum. „Við enduðum saman uppi í rúmi í
íbúð hans,“ sagði Fashanu.
Málið vakti mikla athygli og hneykslan. Viku síðar
birti blaðið The Voice viðtal við bróður Fashanus, John,
sem einnig var frægur knattspyrnumaður, undir fyr-
irsögninni: Hinn samkynhneigði bróðir minn er horn-
reka. Sumarið 1991 fjallaði tímaritið Gay Times ítarlega
um mál Fashanus, þar sem fram kom að vangaveltur um
náin kynni af þingmönnum, knattspyrnumönnum og
poppstjörnum væru að mestu byggðar á sandi. Þar kom
líka fram að Fashanu hefði efnast töluvert á uppljóstrun
sinni en þó hefðu honum staðið mun hærri fúlgur til
boða fyrir að vera um kyrrt í skápnum. Í viðtalinu við-
urkenndi Fashanu að hann hefði ekki verið búinn undir
bakslagið sem kom í knattspyrnuferil hans en ekkert fé-
lag vildi af honum vita fyrst eftir að hann ljóstraði upp
um kynhneigð sína. Hann fékk þó á endanum samning
og lék meðal annars með stórliðum á borð við Leather-
head, Trelleborg og Miramar Rangers á tíunda áratugn-
um uns hann lagði skóna á hilluna 1997.
Fashanu settist þá að í Maryland í Bandaríkjunum en
komst snemma í hann krappan. Í mars 1998 sakaði
sautján ára gamall piltur hann um að hafa áreitt sig kyn-
ferðislega eftir að þeir höfðu setið saman að sumbli. Áð-
ur en lögregla gat yfirheyrt Fashanu hélt hann til Lund-
úna, þar sem hann svipti sig lífi í téðri geymslu.
Í sjálfsvígsorðsendingu sem fannst á líkinu sagði Fas-
hanu meðal annars: „Það er ekki auðvelt að vera í senn
samkynhneigður og vel þekktur, en allir eiga erfitt um
þessar mundir þannig það er engin afsökun. Mig langar
að koma því á framfæri að ég áreitti drenginn ekki kyn-
ferðislega. Hann hafði mök við mig af fúsum og frjálsum
vilja en bað daginn eftir um peninga. Þegar ég neitaði
sagði hann mér að bíða og sjá. Fyrst svo er í pottinn búið
spyrjið þið eflaust hvers vegna ég flúði af hólmi. Jæja,
réttlætinu er ekki alltaf fullnægt. Ég er sannfærður um
að ég hefði ekki fengið sanngjarna málsmeðferð vegna
samkynhneigðar minnar.“
Niðurstaða krufningar staðfesti að Fashanu hafði látist
af völdum hengingar en hann hafði einnig reynt að skera
sig á púls. „Þegar öllu er á botninn hvolft eru þetta
hryggileg endalok fyrir mann sem naut velgengni í líf-
inu,“ sagði dánardómstjórinn sem krufði líkið. „Hann
hefur greinilega ekki viljað valda fjölskyldu sinni og ást-
vinum meiri sársauka og því miður hefur hann metið
stöðuna þannig að sjálfsvíg væri eina leiðin til þess.“
Vinum og vandamönnum Fashanus var verulega
brugðið við fráfall hans enda var almennt álitið að hann
væri í góðu jafnvægi. „Hann var mjög glaður og hlakkaði
til dvalarinnar í Englandi,“ sagði barnsmóðir hans og
fyrrverandi kærasta, Marie Acuna. Meðleigjandi Fasha-
nus tók í sama streng: „Hann var vingjarnlegur og mjög
öruggur með sig. Hann var hamingjusamur og hlakkaði
til að hefja nýjan feril í ljósvakanum.“
orri@mbl.is
Sjálfsvíg
samkyn-
hneigðs
sparkanda
Miðherjinn Justin Fashanu í leik með Nottingham Forest.
Ég er sannfærður um að ég hefði ekki
fengið sanngjarna málsmeðferð
vegna samkynhneigðar minnar.
Fashanu sagði sögu sína í Gay Times.
Á þessum degi
2. maí 1998