SunnudagsMogginn - 02.05.2010, Síða 52

52 2. maí 2010
Í
haust verða 60 ár liðin frá því að
bandaríska skáldkonan Edna St. Vin-
cent Millay lést. „Og hver er Edna St.
Vincent Millay?“ kann einhver að
spyrja. Jú, hún var til dæmis fyrsta konan
sem vann Pulitzer verðlaunin fyrir ljóðlist.
Hún fæddist í Maine árið 1892 og það má
segja að frægðarferill hennar hafi byrjað
þegar hún orti hið frábæra ljóð Renas-
cence, ekki orðin tvítug. Hún varð þekkt
fyrir lýrísk ljóð sín og óhefðbundinn lífsstíl,
en hún átti í ástarsambandi við konur og
karla og var í opnu hjónabandi í 26 ár.
Millay lést í október 1950, hafði hrasað nið-
ur stiga og látist í fallinu.
Ég velti því fyrir mér hvort feilspor
Millay hafi ekki aðeins valdið ótímabærum
dauða þessarar frábæru skáldkonu, heldur
orðið til þess að hún hefur ekki hlotið þá
viðurkenningu sem henni ber.
Ég bar upp þá hugmynd við nokkra
kennara í háskólanum fyrir nokkrum árum
að skrifa BA-ritgerð um þemu í ljóðum
Millay. Einn þeirra þekkti til skáldkon-
unnar en var ekki kunnugur verkum henn-
ar, annar kannaðist við nafnið en tveir
komu af fjöllum.
Það er ekki við þá
að sakast, það er
ómögulegt að
kannast við hvert
einasta ljóðskáld,
jafnvel þó það hafi
getið sér gott orð
einhvern tímann,
einhvers staðar.
Mér varð hins
vegar hugsað aft-
ur til Millay þegar ég var að glugga í Ariel
eftir Sylviu Plath um daginn. Það geri ég
reglulega af því að ég hef aldrei náð teng-
ingu við ljóð hennar en athuga annað slagið
hvort það hafi breyst. Svo var ekki. Það
hvarflaði síðan að mér að kannski væri
Plath einfaldlega ekki jafn frábært skáld og
umfjöllunin um hana virðist gefa til kynna.
Um Millay hafa verið skrifaðar tvær ævi-
sögur svo ég viti, en um ævi Plath hafa ver-
ið skrifuð ógrynni af ævisögum, pistlum og
blaðagreinum.
Nú er ég ekki að segja að Plath sé ekkert
nema tískufyrirbæri, en maður veltir því
óneitanlega fyrir sér hversu stóran þátt
sjálfsmorðið og dramatískur persónuleik-
inn eigi í vinsældum hennar. Meira að segja
dóttir hennar, Frieda Hughes, viðurkennir
að hafa velt því fyrir sér hvort mamma
hennar hefði orðið eins virt ef hún hefði
ekki stungið höfðinu í ofninn.
Sálfræðingurinn James C. Kaufman þyk-
ist viss um að kvenkyns skáldkonur séu
líklegri til að þjást af andlegum sjúkdómum
en aðrir rithöfundar. En er þetta ekki bara
öfugsnúið hjá honum? Það er athyglisvert
að fara yfir nokkur þekktustu nöfn kven-
höfunda í huganum; Plath, Anne Sexton,
Emily Brontë, Emily Dickinson, Iris Mur-
doch og svona mætti áfram telja. Andlegir
sjúkdómar, líkamlegir sjúkdómar, drama-
tískar skapsveiflur og umdeildir dauðdagar.
Kannski var ekki nóg fyrir Millay að vera
tvíkynhneigð og detta niður stigann. Þurfa
konur að vera brotnar og bilaðar til að vera
nægilega athyglisverðar?
Brotnar
og bilaðar
Orðanna
hljóðan
Hólmfríður Gísladóttir
holmfridur@mbl.is
’
Kannski
var ekki
nóg fyrir
Millay að vera
tvíkynhneigð
og detta niður
stigann.
Þ
á fór og Jósef úr Galíleu frá
borginni Nasaret upp til Júdeu,
til borgar Davíðs, sem heitir
Betlehem, en hann var af ætt
og kyni Davíðs, að láta skrásetja sig
ásamt Maríu heitkonu sinni, sem var
þunguð. En meðan þau voru þar, kom
sá tími, er hún skyldi verða léttari.
Fæddi hún þá syni sína, vafði þá reifum
og lagði í jötu. Þann fyrri nefndi hún
Jesú, en hinn síðari Krist.
Hugsjónamaðurinn hreinlyndi og sið-
blindi tækifærissinninn
Nokkurn veginn þannig hljóðar frásögn
Philips Pullmans í bókinni The Good
Man Jesus and the Scoundrel Christ sem
snara má sem Jesú góði og Kristur
vondi. Í bókinni er Jesú hugsjónamað-
urinn hreinlyndi og Kristur sá sem sér
viðskiptatækifæri í öllu saman, nett sið-
blindur tækifærissinni – annar höfundur
trúarinnar en hinn höfundur kirkj-
unnar.
Pullman hefur verið umdeildur frá því
þríleikurinn um myrku öflin kom út,
bækurnar Gyllti áttavitinn, Skuggasjón-
aukinn og Lúmski hnífurinn. Í þeim
bókum glímir fólk við alræði kirkju sem
svífst einskis til að tryggja völd sín,
drepur og svíkur og kúgar – svona líkt
eins og kaþólska kirkjan fyrstu
sautjánhundruð starfsárin eða svo. Trú-
menn hafa líka margir fett fingur út í
skrif Pullmans, kvarta yfir því að hann
sé að ósekju að gagnrýna trú fyrir fram-
ferði stofnana, en efahyggjumenn og
trúlausir hafa fagnað þeim og nefna þær
þá iðulega sem svar við trúaráróðri í
Narníu-bókum C.S. Lewis.
Ekki er þó öllum trúmönnum upp-
sigað við Pullman, því sumir kennimenn
og -konur hafa tekið því vel að rætt sé
um kristna trú og grundvöll hennar, þar
á meðal Rowan Williams, erkibiskupinn
af Kantaraborg, sem hvatt hefur til þess
að bækurnar séu notaðar við kennslu.
Hugmyndin að þessari nýju bók Pull-
mans kviknaði einmitt í samtali hans við
Williams. Eins og hann segir frá í viðtali
í breska blaðinu Guardian hittust þeir í
umræðum í Þjóðarleikhús Breta og þá
spurði Williams hann af hverju hann
hefði ekki fjallað um Jesú í bók sinni.
Pullman segist hafa lítið velt því fyrir
sér. Ekki löngu síðar sá hann svo fyrir
sér þar sem tveir menn deila í eyðimörk,
annar Jesú og hinn freistarinn, en ekki
þessi hefðbundni freistari sem leiða vill
Jesú í syndina, heldur náungi með
skipulagsgáfu sem vill gera trúarhreyf-
inguna sýnilegri og varanlegri. Uppúr
þessu spratt síðan bókin um þá bræður
Jesú og Krist.
Sá sem Jesú sem Pullman skapar er
hrífandi hugsjónamaður og fullur af eld-
móði. Hann er þó ekki innblásinn af
heilögum anda, heldur elskar heiminn
og mannkyn allt. Hann efast um guð-
dóminn og tilgang hans, trúir ekki á guð
sem skiptir kjörum manna á svo órétt-
látan hátt og undir það síðasta hafnar
hann guði algerlega.
Kristur svíkur Jesú
Kristur er annars eðlis og í raun höf-
undur hugmyndarinnar um guð-
dómlegan uppruna Jesú, enda er hann
skrásetjarinn og fyrir hans tilstilli verða
atvik að kraftaverkum þegar nærtækari
skýring væri múgsefjun eða tilviljun.
(Þess má geta hér að þegar drengirnir
eru litlir fremur Jesú óknytti, en Kristur
einskonar kraftaverk.) Kristur sér fyrir
sér skipulagða trú og máttuga kirkju og
þegar hann svíkur bróður sinn í dauð-
ann er það gert til þess að úr verði písla-
vottur sem hann getur svo leyst af, þóst
vera Jesú, enda man enginn eftir Kristi
þegar hér er komið sögu.
Guðlegar verur koma lítið við sögu í
þessari píkaresku sögu og þannig er
engillinn bara eðlunarfús þrjótur sem
nýtir sér trúgirni Maríu til að liggja hana
þegar Jósep er fjarri – eða hvað?
Kannski langar Maríu bara í smá fjör.
(Samkvæmt Pullman var hún tólf ára
þegar hún var gefin Jósef, sem var þá
miðaldra, og sextán ára þegar maður
lagðist á glugga hjá henni og skjallaði
fyrir fegurð: „Til þess að hræða hana
ekki hafði hann tekið á sig ásýnd ungs
manns líkt og þeirra sem ræddu við
hana við brunninn.“
Við sögu í bókinni kemur reyndar ein
vera sem gæti verið engill, því Kristi
birtist maður sem fær hann til að skrifa
það hjá sér sem Jesú segir og gerir og til
að færa í stílinn svo textinn verði læsi-
legri. Af samhengi sögunnar finnst
manni sem þetta gæti hugsanlega verið
útsendari öldunga gyðinga eða róm-
verska setuliðsins, en svo gæti þetta
svosem líka verið útsendari Guðs – hann
hefur nú annað eins á samviskunni.
Breski rithöfundurinn Philip Pullman hefur lítið dálæti á kaþólsku kirkjunni og kirkjum yfirleitt.
Ljósmynd/Rolf Marriot
Jesú og Kristur
Í nýrri bók skrifar
Philip Pullman nýja
testamentið upp á nýtt
og úr verður beitt
gagnrýni á skipuleg
trúarbrögð og þá út-
gáfu af kristni sem
kirkjan boðar.
Árni Matthíasson
arnim@mbl.is
Lesbók