SunnudagsMogginn - 10.10.2010, Blaðsíða 32

32 10. október 2010
S
agan segir að loftvarnarflauturnar hafi vælt
þegar John Winston Lennon kom í heiminn 9.
október 1940 og sprengjum þýska flughersins
rignt yfir Liverpool. Lennon hefði því orðið sjö-
tugur nú um helgina og þess er minnst víða um heim,
þar á meðal á Íslandi með því að kveikja á friðarsúlunni í
Viðey.
Þetta er reyndar ár afmælanna. Á þessu ári eru 50 ár
síðan Bítlarnir komu saman, 40 ár frá því að þeir flosn-
uðu upp og 30 ár frá því að Lennon var ráðinn af dögum
í New York, aðeins tveimur mánuðum eftir að hann varð
fertugur.
Áhrif Lennons verða ekki mæld. Ringo Starr, George
Harrison, Paul McCartney og Lennon lögðu heiminn að
fótum sér á sjöunda áratug liðinnar aldar. Ef til vill er
erfitt að gera sér grein fyrir því í dag, en tónlist Bítlanna
var bylting og ekkert sambærilegt hefur gerst í dægur-
tónlist síðan. Bítlarnir tóku staðnað breskt samfélag,
sem reyndar var aðeins byrjað að trosna upp og láta
undan kröfum nýrra tíma, og drógu það í gegnum skil-
vindu. Þeir endurspegluðu ýmist það sem var að ger-
ast, eða voru aflgjafinn.
Kjaftfor og kaldhæðinn
Lennon ólst upp í hafnarborginni Liverpool og þar
höfðu straumar nýrrar dægurtónlistar í Bandaríkjunum
fyrst viðkomu þegar þeir bárust til Evrópu. Hljómsveitin
harðnaði síðan í eldi annarrar hafnarborgar, Hamborg-
ar, þar sem þeir komu fyrst fram undir nafninu Bítl-
arnir. Þeir gerðu í þrígang strandhögg í Hamborg, 1960,
1961 og 1962. Undir lok 1962 kom fyrsta litla platan út
með laginu Love Me Do. Fyrsta stóra platan var síð-
an tekin upp á nokkrum klukkustund-
um í febrúar 1963. Byltingin var hafin
og átti eftir að breiðast út um allan
heim.
Bítlarnir komu oft fram í upp-
hafi. Lennon var kjaftfor og
hikaði ekki við að draga dár að
áhorfendum. Á tónleikum þar
sem drottningarmóðirin var
viðstödd ásamt öðrum aðli
bað hann áheyrendur að
leggja sitt af mörkum: „Fólkið
í ódýrari sætunum ætla ég að
biðja að klappa saman hönd-
um … og þið hin skuluð bara
hrista skartgripina ykkar.“
Ummæli Lennons féllu
ekki alltaf í kramið, en mest
urðu lætin þegar hann sagði:
„Kristnin mun láta undan.
Hún mun hverfa og skreppa
saman … Við erum nú vinsælli
en Jesús – ég veit ekki hvort
mun fara fyrst, rokk og ról eða
kristnin.“ Það segir reyndar sína
sögu að enginn tók eftir
þessum orðum fyrst í stað,
frekar en ákveðnum skop-
teikningum, sem birtust í
dönsku dagblaði nokkr-
um áratugum síðar. Það
var ekki fyrr en fimm
mánuðum síðar að þau voru
birt í bandarísku unglingatímariti
sem allt fór á annan endann, plötur
Bítlanna voru brenndar á báli og
Lennon bárust hótanir.
Samstarf Lennons og McCartneys var
ótrúlega frjótt og áhrifa þeirra mun gæta um ókomna
tíð, en álagið var mikið og það gat kastast í kekki. Vin-
sældirnar voru yfirgengilegar og hljómsveitin var hætt
að heyra í sjálfri sér á tónleikum fyrir öskrum og látum í
tónleikagestum.
Samstarf Bítlanna var komið í öngstræti löngu áður en
hljómsveitin hætti formlega. Hægt er að þræta um gæði
platna þeirra og velta fyrir sér
hversu mikil merki
streitu og
ágreinings
sjást á síðustu plötum þeirra, en í raun var sama hvað
þeir sendu frá sér, Bítlarnir í sínu versta formi voru eins
og flestir aðrir í sínu besta.
Eins er hægt að taka heilu regnskógana frá til að
prenta deilur um þátt Yoko Ono í því að Bítlarnir hættu,
en fátt er jafn tilgangslaust. Bítlarnir voru fjórir frjóir
einstaklingar í mikilli gerjun og hefðu vísast farið hver í
sína áttina þótt Ono hefði aldrei komið til sögunnar.
Ono fékk hins vegar að heyra það óþvegið og voru rætin
skrif um hana oft með yfirbragði rasisma.
Pólitískari og persónulegri
Lennon hafði ætlað að hætta í Bítlunum en féllst á að
bíða með að segja frá því. Honum gramdist því þegar
McCartney stal af honum glæpnum, lýsti yfir því að
hann væri hættur í hljómsveitinni og gaf um leið út
sólóplötu.
Lennon hélt áfram að gefa út plötur eftir að
Bítlarnir hættu saman. Lög hans urðu mjög
persónuleg og hann notaði tónlistina til að
gera upp líf sitt allt frá barnæsku til full-
orðinsára.
Um leið varð tónlistin pólitískari en áður
og beittari eins og heyra mátti í lögum á borð
við Working Class Hero og Woman Is the
Nigger of the World. Lennon og Ono gerðu
málstað friðar að sínum. Lögin Give Peace a
Chance og Happy Xmas (War is Over) voru sterkt
ákall og urðu óhjákvæmilega tengd andófinu gegn
Víetnamstríðinu.
Richard Nixon var svo hræddur um að áhrif
Lennons myndu koma í veg fyrir að hann næði
endurkjöri árið 1972 að hann ákvað að reyna að láta
vísa honum úr landi. Lennon stóð í stappi við
bandarísk yfirvöld í fjögur ár og það var ekki
fyrr en Gerald Ford komst til valda eftir að
Nixon hafði sagt af sér sem brottvísunar-
tilskipunin var dregin til baka. Lennon
fékk síðan græna kortið í tíð Jimmys
Carters.
Það er til marks um það and-
rúmsloft tortryggni, sem ríkti í
forsetatíð Nixons, að bandaríska
alríkislögreglan, FBI, hélt skrá um
Lennon. Hún var ekki birt fyrr en
1997 og reyndist vera tæpar 300
síður. Nokkrum skjölum var hald-
ið eftir og fengust ekki birt fyrr en
2006. Í þeim var ekkert sem gaf til-
efni til þessa eftirlits.
Tónlist Lennons einkennist þegar
best lætur af bjartsýni og trú á mann-
kynið. Í viðlaginu We All Shine On í
laginu Instant Karma býr einhver óút-
skýrður andi lýðræðis og lofgjörð
til einstaklingsins – öll látum
við ljós okkar skína og hver
og einn hefur á valdi sínu að
láta að sér kveða. Lagið
Imagine er hans magn-
aðasti söngur og hefur
vonandi ekki verið spilað
það oft að það sé orðið merkingarlaust. Þar
býður hann stórveldastjórnmálum raunsæis
byrginn, hann kunni að vera draumóramaður,
en hann sé örugglega ekki sá eini og sá dagur
muni koma, sem heimurinn muni lifa í friði. Sá
dagur er ekki runninn upp, en Lennon lagði
sitt af mörkum og breytti heiminum með tón-
list sem ögrar, eflir og lifir.
Draumóramaðurinn
sem breytti heiminum
John Lennon hefði orðið sjötugur 9. október. Hann skildi
eftir sig djúp spor í tónlistarsögunni og áhrif hans eru enn
sterk þótt brátt séu 30 ár frá því hann var ráðinn af dögum.
Karl Blöndal kbl@mbl.is