Morgunblaðið - 06.01.2010, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. JANÚAR 2010
Forseti Íslands synjar Icesave-lögum staðfestingar
Í yfirlýsingu sem ríkisstjórnin birti
eftir að forseti Íslands hafði tilkynnt
ákvörðun sína segir: „Mikill árangur
hefur náðst við endurreisn íslensks
efnahagslífs undanfarið ár og eru
horfur á nýju ári mun betri en talið
var framan af árinu 2009. Endur-
reisn föllnu bankanna hefur verið
lokið með umtalsvert minni tilkostn-
aði fyrir ríkissjóð en áætlað hafði
verið. Lán til styrkingar gjaldeyris-
varaforða Seðlabankans hafa verið
tryggð og böndum komið á ríkisfjár-
málin. Þá hefur atvinnuleysi reynst
minna er spáð hafði verið sem og
samdráttur í landsframleiðslu. Verð-
bólga hefur snarminnkað og stýri-
vextir Seðlabankans verið lækkaðir
samhliða því. Auk þessa hefur óvissu
um lánshæfismat ríkissjóðs verið
eytt eftir að stóru lánshæfismatsfyr-
irtækin þrjú hafa staðfest stöðu ís-
lenska ríkisins í fjárfestingaflokki og
að mati tveggja hafa horfur batnað.
Stöðugt og batnandi lánshæfismat
ríkissjóðs mun skipta miklu máli á
næstu árum þegar ríkissjóður,
Landsvirkjun og sveitarfélög þurfa
að endurfjármagna stór lán.
Hinn 28. október var efnahags-
áætlun Íslands í samstarfi við Al-
þjóðagjaldeyrissjóðinn (AGS) endur-
skoðuð í fyrsta sinn, en hún hafði þá
tafist í 10 mánuði. Samhliða þessu
greiddi AGS annan hluta láns síns til
styrkingar gjaldeyrisvaraforða
Seðlabankans og umsamin lán frá
Norðurlöndunum opnuðust. Allar
forsendur eru fyrir því að önnur
endurskoðun áætlunarinnar eigi sér
stað fyrir lok þessa mánaðar.
Framgangur efnahagsáætlunar-
innar og stöðugleiki á lánshæfimati
ríkissjóðs náðist eftir að íslensk
stjórnvöld undirrituðu endurskoð-
aða samninga um lyktir Icesave-
málsins við Breta og Hollendinga.
Lánshæfismatsfyrirtækin hafa með-
al annars rökstutt ákvarðanir sínar
með því að samkomulag um lyktir
Icesave-málsins væri í sjónmáli.
Lausn Icesave-málsins er mikil-
vægt skref til að endurvinna traust
alþjóðasamfélagsins sem beið hnekki
með efnahagshruninu haustið 2008.
Það samkomulag sem stjórnvöld
gerðu við Breta og Hollendinga í
október síðastliðnum hefur nú þegar
orðið til þess að bæta samskipti Ís-
lands við önnur ríki, alþjóðastofn-
anir og fjárfesta. Aðstæður er nú
metnar þannig að senn sé tímabært
fyrir stjórnvöld að leggja af stað í
átak þar sem jákvæð þróun efna-
hagsmála verður kynnt fyrir öðrum
þjóðum.
Með ákvörðun forseta Íslands um
að staðfesta ekki breytingu Alþingis
á lögum nr. 96/2009, svokölluðum
Icesave-lögum er þeim árangri sem
náðst hefur í endurreisnaráætlun
stjórnavalda teflt í mikla tvísýnu. Í
viljayfirlýsingu (e. Letter of Intent)
íslenskra stjórnvalda til AGS vegna
efnahagsáætlunarinnar sem undir-
rituð var í nóvember 2008 er því
heitið að Icesave-málið verði leitt til
lykta með samningum og er það ein
forsenda lánveitinga frá sjóðnum. Þá
hafa lyktir málsins verið forsenda
fyrir lánafyrirgreiðslu af hálfu Norð-
urlandanna. Án þessara lána er fjár-
mögnun efnahagsáætlunarinnar
ótrygg og framhald hennar óvisst.
Aðilar stöðugleikasáttmálans hafa
lagt á það ríka áherslu að Icesave-
málið verði leitt til lykta sem fyrst á
þann hátt sem fyrir liggur enda muni
frekari tafir draga kraftinn úr öðr-
um aðgerðum og hafa alvarlegar af-
leiðingar í för með sér.
Áhöld eru um það hvort það sé
pólitískt og stjórnskipulega eðlilegt
að forseti beiti málskotsrétti sínum
þegar um er að ræða milliríkjamál,
líkt og Icesave-málið er, þar sem ver-
ið er að fylgja eftir skuldbindingum
íslenskra stjórnvalda á alþjóðavett-
vangi. Stjórnvöld hafa kappkostað
að eyða allri slíkri óvissu og leitast
Ríkisstjórnin: Endurreisnaráætlun stjórnvalda sett í uppnám
Í yfirlýsingu sem Ólafur Ragnar
Grímsson forseti Íslands sendi frá
sér í gær segir: „Hrun bankanna og
erfiðleikar í kjölfar alþjóðlegrar
efnahagskreppu hafa haft í för með
sér djúpstæðan vanda. Þótt íslenska
ríkið hafi tekið á sig ýmsar skuldir
stærri en þær sem tengjast svo-
nefndu Icesave-máli, hafa umræður
um það engu að síður orðið kjarni í
glímunni um uppgjör og framtíð.
Alþingi hefur nú að nýju sam-
þykkt lög um þetta efni. Þau fela í
sér breytingar á gildandi lögum nr.
96/2009 sem Alþingi samþykkti 28.
ágúst og byggð voru á samningum
við stjórnvöld í Bretlandi og Hol-
landi. Forseti staðfesti þau lög 2.
september 2009 með tilvísun í sér-
staka yfirlýsingu.
Í framhaldi af samþykkt Alþingis
á hinum nýju lögum 30. desember
2009 hafa forseta borist áskoranir
frá um fjórðungi kosningabærra
manna í landinu um að vísa þessum
breytingalögum í þjóðaratkvæða-
greiðslu. Það er mun hærra hlutfall
en tilgreint hefur verið sem viðmið í
yfirlýsingum og tillögum stjórn-
málaflokka.
Skoðanakannanir benda til að yf-
irgnæfandi meirihluti þjóðarinnar
sé sama sinnis. Þá sýna yfirlýsingar
á Alþingi og áskoranir sem forseta
hafa borist frá einstökum þing-
mönnum að vilji meirihluta alþing-
ismanna er að slík þjóðaratkvæða-
greiðsla fari fram.
Forseti hefur eftir samþykkt Al-
þingis átt ítarlegar viðræður við
ráðherra í ríkisstjórn Íslands: for-
sætisráðherra, fjármálaráðherra,
utanríkisráðherra, efnahags- og við-
skiptaráðherra.
Hornsteinn stjórnskipunar ís-
lenska lýðveldisins er að þjóðin er
æðsti dómari um gildi laga. Stjórn-
arskráin sem samþykkt var við lýð-
veldisstofnun 1944 og yfir 90% at-
kvæðisbærra landsmanna studdu í
þjóðaratkvæðagreiðslu felur í sér að
það vald sem áður var hjá Alþingi og
konungi er fært þjóðinni. Forseta
lýðveldisins er svo ætlað að tryggja
þjóðinni þann rétt.
Á þessum vegamótum er einnig
mikilvægt að árétta að endurreisn
íslensks efnahagslífs er um þessar
mundir knýjandi nauðsyn. Hún er
ótvírætt háð því að sátt sé við aðrar
þjóðir og góð samvinna við alþjóða-
samtök og alla sem áhrif hafa á
efnahag landsins og fjárhagsgetu.
Lausn Icesave-deilunnar er liður í
slíkri farsælli þróun, skilyrði þess að
þjóðin öðlist sem fyrst fyrri styrk og
geti í samvinnu við aðra hafið öfluga
endurreisn í þágu velferðar og hag-
sældar allra Íslendinga.
Í yfirlýsingu forseta 2. september
2009 er kveðið á um að lausn deil-
unnar þurfi að „taka mið af sann-
gjörnum rétti þjóðarinnar, hags-
munum Íslendinga á komandi árum
og alþjóðlegri samábyrgð.“
Að undanförnu hefur orðið æ ljós-
ara að þjóðin þarf að vera sannfærð
um að hún sjálf ráði þeirri för. Þátt-
taka hennar allrar í endanlegri
ákvörðun er því forsenda farsællar
lausnar, sátta og endurreisnar.
Í ljósi alls þessa sem að framan
greinir hef ég ákveðið á grundvelli
26. greinar stjórnarskrárinnar að
vísa hinum nýju lögum til þjóðar-
innar. Samkvæmt stjórnarskránni
munu lögin engu að síður taka gildi
og þjóðaratkvæðagreiðslan fara
fram „svo fljótt sem kostur er“.
Verði lögin samþykkt í þjóðar-
atkvæðagreiðslu gilda þau að sjálf-
sögðu áfram. Verði úrslitin á annan
veg eru engu að síður áfram í gildi
lög nr. 96/2009 sem Alþingi sam-
þykkti 28. ágúst 2009 á grundvelli
samkomulags við stjórnvöld í Hol-
landi og Bretlandi, en þau fela í sér
viðurkenningu Íslendinga á skuld-
bindingum sínum. Þau lög voru sam-
þykkt á Alþingi með aðkomu fjög-
urra þingflokka eins og tilgreint var
í yfirlýsingu forseta 2. september
2009.
Nú fær þjóðin valdið og ábyrgðina
í sínar hendur.
Það er einlæg von mín að þessi
niðurstaða leiði til varanlegra sátta
og farsældar fyrir Íslendinga um
leið og hún leggi grunn að góðri
sambúð við allar þjóðir.“
Forseti segir þjóð
og þing vilja kjósa
Eftir Hlyn Orra Stefánsson
og Andra Karl
ANDRÚMSLOFT á Bessastöðum
var spennu þrungið þar sem nokk-
ur fjöldi blaðamanna var kominn
saman til að hlýða á yfirlýsingu
forseta í gær. Flestir fundargesta
virtust telja meiri líkur en minni á
að Ólafur Ragnar Grímsson myndi
staðfesta Icesave-lögin.
Það fyrsta sem vakti athygli við-
staddra er forseti gekk í sal var að
hann var langt frá því að koma
eins öruggur fyrir og hann er van-
ur. Ekki var laust við að hann titr-
aði örlítið og röddin virtist ekki
staðföst.
Þjóðin finni að hún ræður för
Inntak yfirlýsingar forsetans var
að vilji væri til þess, bæði meðal
þings og þjóðar, að Icesave-lögin
færu í þjóðaratkvæðagreiðslu. Mik-
ilvægt væri að þjóðin hefði á til-
finningunni að hún sjálf réði för við
endurreisn efnahagslífsins. Því
hefði hann ákveðið að vísa málinu í
þjóðaratkvæðagreiðslu.
Kliður fór um fundinn er ljóst
varð að forsetinn myndi synja lög-
unum staðfestingar. Að lestri lokn-
um gaf Ólafur Ragnar sér tíma til
að svara nokkrum spurningum, en
færri komust að en vildu. Meðal
þess sem fram kom í svörum for-
seta var að hann hafi „djúpa sann-
færingu“ fyrir því að þessi niður-
staða muni leiða til sáttar meðal
þjóðarinnar.
Spurður að því hvort hann ótt-
aðist áhrif ákvörðunar sinnar á rík-
isstjórnarsamstarfið sagði hann:
„Málsskotsrétturinn eins og hann
er tilgreindur í 26. grein stjórnar-
skrárinnar felur eingöngu í sér að
forseti taki afstöðu til þess hvort
þjóðin eigi að meta tiltekin lög eða
ekki. Afstaða einstaka ráðherra
eða ríkisstjórnar til slíkrar ákvörð-
unar getur aldrei orðið úrslitaatriði
í slíkri niðurstöðu, því þá væri í
reynd verið að fela ráðherrum vald
yfir málsskotsrétti forseta.“
Forsetinn sagði Breta og Hol-
lendinga vera „meðal elstu lýðræð-
isþjóða í Evrópu, og hljóta þannig
að bera djúpa virðingu fyrir lýð-
ræðislegum rétti þjóða eins og
hann birist í þjóðar-
atkvæðagreiðslum...“
Andköf í Stjórnarráðinu
„Það eru 99% líkur á því að for-
setinn skrifi undir,“ sagði kot-
roskin fjölmiðlakona af ljósvaka-
miðli um klukkustund áður en
forseti Íslands vísaði Icesave til
þjóðarinnar. Raunar kom það fjöl-
Synjun forseta Íslands
kom flestum á óvart
 Forseti segist bregðast við vilja meirihluta þings og þjóðar
 „Málinu teflt í uppnám og óvissu,“ sagði forsætisráðherra
Ákvörðunar forseta Íslands var
beðið með mikilli eftirvæntingu
bæði á Bessastöðum og í Stjórn-
arráðinu í gær. Flestir virðast
hafa fyrirfram talið að forsetinn
myndi staðfesta Icesave-lögin.
Morgunblaðið/Heiddi
Ósátt Steingrímur Sigfússon og Jóhanna Sigurðardóttir í Stjórnarráðinu.
Icesave-annáll
2006
Okt.: Landsbankinn stofnar Icesave-
innlánsreikninga í útibúi sínu í London.
2007
Mars: Icesave-reikningunum vel
tekið og pundin streyma inn.
Okt.: Íslenski hlutabréfmarkaðurinn
tekur að falla saman.Hefðbundnar fjár-
mögnunarlínur bresta. Icesave-reikn-
ingarnireruhelstistyrkurLandsbankans.
2008
Jan.: Útlitið orðið svart hjá íslensku
bönkunum og eftirlitsaðilar í
Bretlandi eru áhyggjufullir. Ekki síst
vegna þess að Icesave-reikningarnir
eru í útibúi bankans, ekki dóttur-
fyrirtæki.
Maí: Icesave-innlánsreikningar stofn-
aðir í útibúi Landsbankans íHollandi.
Ágúst:Miklar fjárhæðir safnast á
Icesave-reikninga íHollandi og Bret-
landi. Forsvarsmenn bankans funda
með seðlabanka-stjóra Hollands sem
hefur áhyggjur af stærð reikninganna.
Sept.:Miklarhamfarir einkenna
fjármálamarkaði.Forsvarsmenn
Landsbanka segja innistæður á
Icesave-reikningumþóöruggar, íslensk
stjórnvöld styðji íslenska trygginga-
sjóðinn reynist þessþörf.
Okt.: FME tekur yfir Landsbankann
á grundvelli neyðarlaganna og
Icesave-reikningum í Bretlandi og
Hollandi er lokað. Heildarinnstæður
námu þá um 1.544 milljörðum kr.
Hollensk og bresk stjórnvöld þrýsta
á um að lágmarksinnstæðuvernd
reikninga verði tryggð.Bresk stjórn-
völd beita hryðjuverkalögum til að
frysta eignir Landsbankans.