Morgunblaðið - 06.01.2010, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. JANÚAR 2010
Ítæpa viku hef-ur forseti Ís-lands hugleitt
hvort hann ætti að
verða við ósk ráð-
herra og ríkis-
stjórnar og stað-
festa lög um ríkisábyrgð á
ódæmdum kröfum erlendra að-
ila. Slík bið staðfestingar er
óvenjuleg, svo ekki sé meira
sagt. Hún ein hefði átt að
senda ríkisstjórn þau skilaboð
að verulegar líkur væru á því
að henni yrði ekki að ósk sinni.
Þess utan var forseta naumast
stætt á staðfestingu eftir for-
dæmalausa tilvísun í tiltekna
fyrirvara hinn 2. september
2009. Ennfremur höfðu fast að
60 þúsund atkvæðisbærir Ís-
lendingar skorað á forsetann
að synja þessum lögum um
staðfestingu og þar á meðal
voru fjórir stjórnarþingmenn.
Vegna fyrri verka sama forseta
í fjölmiðlamáli, sem var hags-
munalegt örmál miðað við
þetta, átti hann því engan ann-
an kost. En samt var ríkis-
stjórnin tekin í rúminu. Við-
brögð hennar voru þau að láta
forsætisráðherrann lesa upp
langa yfirlýsingu sem hljómaði
eins og tilkynning frá Bretum
og Hollendingum í tilefni dags-
ins en kom svo í ljós að var hið
eina sem ráðherrann hafði um
málið að segja! Inntakið var
hótun í garð þjóðarinnar. Enn
ein. Hvað er búið að hóta þjóð-
inni oft vegna þessa máls af
hálfu þeirra sem eiga að vera
talsmenn hennar, sverð hennar
og skjöldur? Rík-
isstjórnin átti gull-
ið tækifæri til að
nýta kastljós at-
hyglinnar sem á
hana féll við synj-
un forsetans til að
tala máli þjóðarinnar. Lyfta
sjónarmiðum hennar og rök-
semdum, sem eru firnasterk, í
hæstu hæðir. Þess í stað birti
hún yfirlýsingu fulla af ónotum
í garð forsetans og hótunum í
garð þjóðarinnar. Hvaða en-
demis skilaboð er verið að
senda umheiminum með fram-
göngu af þessu tagi? Er rík-
isstjórninni enn ekki orðið ljóst
að þjóðinni býður við fram-
göngu af þessu tagi. Og skilur
hún ekki að þessar sífelldu hót-
anir hennar í garð þjóðarinnar
hafa þveröfug áhrif?
Endurreisn efnahags lands-
ins hefur tafist vegna ríkis-
stjórnar, sem setti gælumál sín
í forgang en ekki hagsmuna-
mál heimilanna annars vegar
og heildarhagsmuni þjóð-
arinnar hins vegar. En þrátt
fyrir allt getum við nú verið
betur stödd en áður. Ef vel
verður spilað úr þeirri stöðu,
sem nú er uppi, gæti þjóðin
fengið trausta viðspyrnu gegn
óhóflegum og ósanngjörnum
kröfum. Ríkisstjórnin hefur
ekki veitt þá viðspyrnu. Þess
vegna er brattinn meiri nú en
þyrfti, þess vegna verður
snerran sem nú þarf að taka
snarpari en þyrfti. En vinn-
ingsvon er fyrir hendi og það
er til mikils að vinna.
Þrátt fyrir allt eru
vinningslíkur í stöð-
inni. En það þarf að
spila vel úr henni.}
Þjóðinni enn hótað
Þingið hefur umnokkra hríð
staðið frammi fyrir
gríðarlega stórri
ákvörðun. Nú
stendur þjóðin
frammi fyrir sömu
ákvörðun. Icesave-málið og af-
staðan til þess hvort Ísland á
að nauðsynjalausu að taka á
sig stórfelldar skuldbindingar
hefur þrátt fyrir umfang máls-
ins verið sveipað leyndarhjúp
og ekki er ofmælt að pukrið
hafi skaðað alla umræðu um
málið. Ýmislegt bendir til að
enn séu ekki öll kurl komin til
grafar í þessu efni.
En það er ekki aðeins pukrið
sem spillir fyrir málinu því að
þær upplýsingar sem þó liggja
fyrir eru í sumum tilvikum
ófullnægjandi. Eitt dæmi um
þetta var til umfjöllunar í
Morgunblaðinu í gær, þ.e. er-
lend staða þjóðarbúsins, eða
nánar tiltekið erlend fjár-
munaeign Íslendinga. Í þess-
ari umfjöllun eru færð rök að
því að þótt nýjustu tölur Seðla-
bankans segi að
þessi erlenda eign
nemi 888 millj-
örðum króna, þá sé
líklegt að hún sé
stórlega ofmetin,
jafnvel um hundr-
uð milljarða króna.
Þetta eru ekki aðeins tölur á
blaði heldur hafa þær áhrif á
lífskjör Íslendinga í framtíð-
inni. Séu eignirnar ofmetnar
er það alvarlegt mál, sér í lagi
þegar verið er að taka af-
drifaríkar ákvarðanir á borð
við þá að þjóðin taki á sig him-
inháar skuldbindingar.
Það er umhugsunarvert að
mitt í Icesave-umræðunni
skuli Seðlabankinn birta tölur
um þetta efni sem allt útlit er
fyrir að séu mikið ofmat. Slíkt
vekur upp spurningar um
sjálfstæði bankans. Þess
vegna ætti hann að veita fyllri
og betri upplýsingar þegar eft-
ir er leitað en láta ekki hinar
ófullnægjandi og að öllum lík-
indum röngu upplýsingar
standa.
Villandi upplýsingar
Seðlabankans
skekkja umræðuna
um Icesave. }
Villandi ofmat
Á
kvörðun forseta Íslands í gær, um
að synja Icesave-lögunum stað-
festingar, er umdeild. Enn er ekki
komið í ljós hvort hún er rétt eða
röng. Slæmu afleiðingarnar eru
strax farnar að koma fram. Ruslflokkurinn er
nú kominn í hóp íslenskra stjórnmálaflokka.
Lengri tíma tekur fyrir jákvæðu afleiðingarnar
að skýrast, ef einhverjar verða. Vonum að þær
vegi þyngra.
Margir voru spurðir álits á ákvörðuninni í
gær, bæði leikir og lærðir. Umhugsunarvert
var hversu margir töldu það eitthvert aðalatriði
í málinu, að forsetinn væri samkvæmur sjálfum
sér. Að ákvörðunin samrýmdist synjun hans á
fjölmiðlalögunum, 2. júní 2004. Það er skrýtin
afstaða í ljósi þess að þeirri skoðun hefur vaxið
mjög ásmegin eftir hrun, að sú ákvörðun forsetans hafi ver-
ið röng.
Eru Íslendingar semsagt svo abstrakt í hugsun, margir
hverjir, að þeim sé meira umhugað um að forsetinn móti
formfagra stjórnskipunarvenju upp á sitt eindæmi, af því
að það er sérstakt áhugamál hans, heldur en að hann taki
rétta ákvörðun í einu erfiðasta deilumáli lýðveldissög-
unnar?
Undirritaður er ekki meðal þeirra sem telja málskots-
réttinn í 26. grein stjórnarskrárinnar ímyndun. Stjórnar-
skrárgjafinn hlýtur að hafa sterka tilhneigingu til að segja
það sem hann meinar, þegar hann ákveður hvað á að
standa í stofnskrá samfélagins. Það sem þar stendur, svart
á hvítu, hlýtur að gilda. Vilji menn ekki að það
gildi, þá þurfa þeir að breyta textanum með
löglegum hætti. Það er ekki nóg að röfla um
það.
Þessi krafa um fullkomið samræmi í öllum
athöfnum stjórnmálamanna er óraunhæf og til
ógagns. Það er orðið alltof mikilvægt fyrir
stjórnmálamenn að geta byrjað allar setningar
á: „Ég hef alltaf sagt …“
Í Icesave-málinu hafa flestir þingmenn snú-
ist í afstöðu sinni, til dæmis til þjóðaratkvæða-
greiðslna. Hefur verið nánast pínlegt að horfa
upp á þá reyna að viðhalda þeirri ímynd að
þeir hafi „alltaf“ verið handhafar einhvers
sannleika í málinu. Enda hefur það farið í
taugarnar á fólki sem sér í gegnum það. Það
skiptir hins vegar engu máli hvort einhver hef-
ur „alltaf“ verið á einhverri skoðun. Það sem ætti að fara í
taugarnar á fólki er hvernig þingmenn skiptast nokkurn
veginn í afstöðu sinni eftir flokkum, á meðan þjóðin skiptist
með mun handahófskenndari hætti. Það er ekki eðlilegt.
Stjórnskipunarvenja, eins og það hvenær forseti synjar
lögum staðfestingar, getur vel mótast á löngum tíma, af
mörgum ákvörðunum sem eru teknar vegna þess að nauð-
syn krefur, þjóðinni til heilla. Ekki í tveimur ákvörðunum,
sem eru teknar vegna þess að forsetinn vill að venjan verði
með ákveðnum hætti. Verði framkvæmdin stefnulaus eða
óæskileg er hægt að taka á því með stjórnarskrárbreyt-
ingu. Form skiptir ekki öllu máli, þegar þjóðarhagur er
annars vegar. onundur@mbl.is
Önundur Páll
Ragnarsson
Pistill
Að vera samkvæmur sjálfum sér
Fjölmiðlalögin fóru
ekki í þjóðaratkvæði
FRÉTTASKÝRING
Eftir Helga Bjarnason
helgi@mbl.is
F
jölmiðlafrumvarpið sem
Ólafur Ragnar Gríms-
son, forseti Íslands,
synjaði staðfestingar
2004 var ekki lagt fyrir
þjóðina í atkvæðagreiðslu. Lögin voru
afnumin með nýjum lögum sem ríkis-
stjórn og Alþingi stóðu að. Fjölmiðla-
frumvarpið er eina málið sem forseti
Íslands hefur synjað staðfestingar,
þar til nú, þannig að ekki hefur komið
til þess að frumvarp hafi farið í þjóð-
aratkvæðagreiðslu eftir synjun for-
seta.
Ólafur Ragnar kynnti ákvörðun
sína um að synja fjölmiðlafrumvarp-
inu staðfestingar á blaðamannafundi á
Bessastöðum 2. júní 2004. Hann hafði
fengið lögin til staðfestingar daginn
áður. Í yfirlýsingu rökstuddi hann
ákvörðun sína meðal annars með því
að vísa til mikilvægis fjölmiðla og mik-
ilvægis þess að lagasetning um þá
styddist við víðtæka umræðu í sam-
félaginu og að almenn sátt væri um
vinnubrögð og niðurstöðu. „Því miður
hefur skort á samhljóminn sem þarf
að vera milli þings og þjóðar í svo mik-
ilvægu máli. Fjölmiðlarnir eru sá
hornsteinn í lýðræðisskipan og menn-
ingu okkar Íslendinga að ekki er far-
sælt að varanlega verði djúp gjá milli
þingvilja og þjóðarvilja. Slíka gjá þarf
að brúa,“ sagði forsetinn.
Fjölmiðlalög afnumin
Forystumenn ríkisstjórnarflokk-
anna gagnrýndu ákvörðun forsetans
en formenn stjórnarandstöðuflokk-
anna lýstu ánægju með hana. Össur
Skarphéðinsson og Steingrímur J.
Sigfússon lögðu áherslu á að þing yrði
kallað saman hið fyrsta til að setja lög
um þjóðaratkvæðagreiðslu.
Ólafur Ragnar fékk annað tækifæri
til að staðfesta fjölmiðlafrumvarp, það
var í lok júlí þegar hann staðfesti lögin
sem felldu úr gildi fjölmiðlalögin frá
því í byrjun júní. Þá hafði ríkisstjórnin
hætt við að leggja fram nýtt og breytt
frumvarp um eignarhald á fjölmiðlum.
Ólafur Ragnar hefur í nokkur skipti
gefið út sérstakar yfirlýsingar þegar
hann hefur staðfest lög. Það gerði
hann þegar öryrkjamálið svonefnda
kom til staðfestingar 2001 og fyrra
frumvarpið um ríkisábyrgð vegna Ice-
save.
Vigdís Finnbogadóttir, forveri
Ólafs Ragnars á forsetastóli, gaf yfir-
lýsingu í ríkisráði 13. janúar 1993,
þegar hún staðfesti lagafrumvarp um
samninginn um Evrópska efnahags-
svæðið. Þá höfðu forseta borist áskor-
anir frá fjölda Íslendinga um að und-
irrita ekki frumvarpið. Hún lagði
áherslu á mikilvægi þess að forseta-
embættið væri samnefnari fyrir þjóð-
ina, tákn sameiningar en ekki sundr-
ungar. „Glöggt vitni um það eðli
embættisins er að enginn forseti hef-
ur gripið fram fyrir hendur á
lýðræðislega kjörnu Alþingi sem tekið
hefur ákvarðanir sínar með lögmæt-
um hætti,“ sagði Vigdís.
Hún sagði síðar í viðtalsbók Ásdísar
Höllu Bragadóttur að með því að neita
að skrifa undir samninginn hefði hún
verið að lýsa yfir stríði á hendur Al-
þingi og ríkisstjórn. „Í þjóðar-
atkvæðagreiðslu hefði aldrei verið
hægt að greina á milli um hvað hefði
verið kosið, EES-samninginn eða rík-
isstjórnina.“
Morgunblaðið/ÞÖK
Ávarp Þjóðin fylgdist með í beinni útsendingu þegar Ólafur Ragnar Gríms-
son, forseti Íslands, kynnti yfirlýsingu um synjun fjölmiðlalaganna 2004.
Forseti Íslands hafði aldrei synj-
að lögum staðfestingar þegar
Ólafur Ragnar Grímsson neitaði
að skrifa undir fjölmiðlalög. Lög
hafa aldrei farið í þjóðaratkvæða-
greiðslu eftir synjun forseta.
TITRINGUR varð í ríkisstjórn í
október 1985 þegar Vigdís Finn-
bogadóttir óskaði eftir að fresta
staðfestingu á lögum sem sett voru
vegna verkfalls flugfreyja. Hún lét
undan og staðfesti lögin samdæg-
urs.
Ríkisstjórnin ákvað að setja lög
til að höggva á hnútinn í harðri
kjaradeildu flugfreyja og vinnu-
veitenda. Þetta var 25. október
1985, sama dag og haldið var upp á
tíu ára afmæli kvennafrídagsins.
Vigdís forseti hafði tilkynnt að hún
ætlaði að taka sér frí þennan dag
eins og aðrar konur en jafnframt
var vitað að henni féll það þungt að
staðfesta lög um þessa kvennastétt
einmitt þennan dag. Mikill titringur
varð í ríkisstjórninni þegar forseti
bað um frest til að leita sér ráð-
gjafar um málið.
Vigdís skrifaði að lokum undir
lögin þennan dag.
FÉKK EKKI
FRESTINN
››
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon