Saga - 2005, Side 35

að sótt hafi verið um aðgerð vegna tilmæla eða jafnvel þrýstings frá
öðrum, t.d. lækni eða maka, en umsóknir gefa allajafna ekki upp-
lýsingar um slíkt.
Þær 44 umsóknir um aðgerð vegna andlegs vanþroska eða geð-
veiki, sem undirritaðar voru af viðkomandi einstaklingi einum,
lenda hins vegar flestar á gráu svæði, þ.e. á milli aðgerða sem gerð-
ar voru samkvæmt eigin ósk manneskju og aðgerða vegna tiltals
eða þvingunar frá öðrum. Ástæðan er sú að samkvæmt vottorðum
var um seinfæra, þroskahefta eða geðsjúka einstaklinga að ræða, og
því ólíklegt, eðli málsins samkvæmt, að þeir hafi getað haft frum-
kvæði að því að gangast undir ófrjósemisaðgerð, enda þótt aðgerð-
in hafi í mörgum tilvikum bætt kringumstæður þeirra eins og þeim
er lýst í læknisvottorði. Telja verður að þessar aðgerðir hafi í lang-
flestum tilvikum, ef ekki öllum, verið gerðar að tilstuðlan annarra
þótt þess sé sjaldan getið í umsóknum.
Í einstöku tilvikum var þó skýrt tekið fram að frumkvæði að
umsókn kom frá öðrum aðilum og var jafnvel þrýst mjög á um að
einstaklingur yrði gerður ófrjór. Dæmi um slíkt er umsókn um
ófrjósemisaðgerð á konu sem sögð var búa með „lítilfjörlegum“
manni og hafa átt með honum börn. Sótt var um aðgerð á konunni
vegna „fávitaháttar“. Frumkvæði að umsókn kom frá læknum í
samráði við barnaverndarnefnd og fengu læknarnir því framgengt
að konan var svipt sjálfræði. Nánasti aðstandandi konunnar var
skipaður lögráðamaður hennar. Hafði þetta verið gert nokkrum
árum áður í því skyni að eyða fóstri hjá konunni og gera hana ófrjóa.
Það fór hins vegar á annan veg en til stóð því að bæði hún og lög-
ráðamaður hennar „settu sig eindregið á móti aðgerðinni“ og fékk
manneskjan sem skipuð hafði verið lögráðamaður svo ákaft sam-
viskubit vegna afskipta sinna af málinu að hún var rúmliggjandi
um tíma vegna þunglyndis. Varð síðan hljótt um málið eða þar til
umrædd kona vitjaði læknis vegna legskekkju. Læknirinn ráðlagði
henni að láta skera sig upp til að laga það og fór fram á það við
hana að láta gera sig ófrjóa um leið. Konan samþykkti það með því
skilyrði að hún fengi sjálfræði sitt aftur og þyrfti ekki sjálf að skrifa
undir umsókn um ófrjósemisaðgerð. Læknirinn ráðfærði sig við
landlækni sem taldi rétt að konan yrði gerð myndug á ný. Læknir-
inn sendi síðan inn umsókn um ófrjósemisaðgerð á konunni sem
hann skrifaði undir fyrir hennar hönd en hann hafði áður gengið í
að fá sjálfræðissviptingu konunnar hnekkt. Engin skýring var gefin
á því í umsókn hvers vegna barnaverndarnefnd og viðkomandi
„V Ö N U N A N D L E G R A F Á R Á Ð L I N G A …“ 35
Saga haust 2005-NOTA 23.11.2005 20:09 Page 35