Saga - 2005, Side 107

bændur af þessu tagi, menn sem sátu á betri jörðum, hafi verið um
fjórðungur bænda á miðöldum. Sá hópur þarf þó ekki að hafa ver-
ið jafnfjölmennur, enda ákveður Jón Viðar handahófskennt að „þeir
bændur sem bjuggu á jörðum sem voru meira en 25 hundruð hafi
talist til stórbænda“ án þess að færa önnur rök fyrir því en að 20
hundraða jörð hafi talist meðaljörð.39
Í hópi bænda virðist hafa verið forystustétt auðugri bænda sem
var hlutfallslega fámenn. Alls eru í Landnámu nefndir rúmlega 400
landnámsmenn, eða innan við 10% af hugsanlegum fjölda bænda á
þjóðveldisöld. Ekki er ólíklegt að þetta hlutfall vísi til forystumanna
meðal bænda á síðari tímum. Þetta er raunar svipað hlutfall þing-
fararkaupsbænda og átti að fylgja goðum á þing skv. lögum. Ekki
er líklegt að hver þingfararkaupsbóndi hafi farið á alþingi á níu ára
fresti. Hitt er sennilegra að sumir hafi farið ár eftir ár en aðrir alltaf
setið heima. Ekki er hægt að gera ráð fyrir jafnræði innan þessa
hóps.
Þótt hópur betri bænda hafi verið tiltölulega fámennur þurfti
auðvitað að gera upp á milli manna innan hans og þá hefur annað
skipt máli en auður. Þegar litið er til mikilvægis sæmdarinnar í ís-
lensku samfélagi á tímum þrælahalds mætti ætla að hún hafi verið
mikilvægust fyrir bændur. Í Íslendingasögum kemur fram að það
er bóndinn sem á að verja heiður heimilisins en annað griðfólk
þurfti stundum að minna hann á þessa skyldu. Gott dæmi um það
er Þorsteins þáttur stangarhöggs, en í honum segir frá tveimur frið-
sömum bændum sem er att til þess af öðru heimilisfólki að berjast
hvor við annan. Stærð býla skipti máli fyrir það hvort menn töldust
til alþýðu bænda eða stærri bænda og eflaust voru stórbændur í
betri stöðu. Innan hóps þeirra 75% (miðað við skilgreiningu Jóns
Viðars) ellegar 90% (miðað við mína skilgreiningu) bænda sem áttu
tiltölulega smá býli hefur skipt máli að standa fast á sæmd sinni og
leyfa engum að ganga á hlut sinn, enda lítill munur á þeim hvað
varðar efnahagslega stöðu.
Á hinn bóginn hafa þingfararkaupsbændur sem töldust „stærri
bændur“, bjuggu e.t.v. á jörðum sem voru nefndar í Landnámu og
voru vanir að fylgja goðorðsmönnum á þing, einnig verið tiltölu-
lega fjölmennur hópur fram á 12. öld og innan þess hóps hafa ver-
ið fáir stórjarðeigendur. Fyrir þessa menn hefur sæmdin jafnvel
verið enn mikilvægari, gat ráðið öllu um hver taldist fremstur með-
F R Á Þ R Æ L A H A L D I T I L L A N D E I G E N D AVA L D S 107
39 Jón Viðar Sigurðsson, „Sæmd, stéttir og steinkast á þjóðveldisöld“, bls. 152.
Saga haust 2005-NOTA 23.11.2005 20:10 Page 107