Saga - 2005, Síða 136

Hér verður líka að gera skýran greinarmun á því hvað Íslending-
um fannst um undirokun sína um miðja 19. öld og á því hvernig sagn-
fræðingar líta nú á fyrirbæri eins og byltinguna að ofan 1550, einokun-
arverslunina og áhrif hennar á íslenskt samfélag og íslenska þjóðfé-
lagsþróun á 19. öld. Í raun er hér um tvö ólík viðfangsefni að ræða —
annars vegar það að skilja og skilgreina þjóðernisstefnuna sem leiddi
til þess að Ísland varð sjálfstætt ríki, og hins vegar uppgjörið við hina
þjóðernislegu söguskoðun sem fylgdi þessari þjóðernisstefnu.
Misræmi í söguskoðun
Á meðan sagnfræðingar hafa unnið að því að rannsaka þjóðernis-
stefnuna og gera upp við þjóðernislega söguskoðun hennar hafa
stjórnmálamenn haldið áfram að boða hina þjóðernislegu sögu-
skoðun. Meðal þeirra hefur ekki orðið nein breyting á afstöðunni til
sögunnar. Eins og vel kom fram í ávarpi Davíðs Oddssonar 31. jan-
úar 2003 líta þeir svo á að með þjóðfrelsisbaráttunni hafi í raun orð-
ið veruleg breyting á högum og lífsskilyrðum Íslendinga. Uppgjör-
ið við þjóðernislegu söguskoðunina hefur sem sagt ekki náð til
stjórnmálamannanna.
Stundum hefur ákafi sagnfræðinga við að greina þjóðernisstefn-
una og hafna hinni þjóðernislegu söguskoðun verið helst til mikill,
og undanskil ég ekki sjálfan mig. Það skiptir miklu að muna, eins
og Edward Said segir, að baráttan gegn nýlendukúgun og ófrelsi
var mikilvæg frelsishreyfing. Þrátt fyrir það verður að gera þá
kröfu til stjórnmálamanna að þeir hagi málflutningi sínum þannig
að ljóst sé að þeir viti a.m.k. af þeirri miklu breytingu sem hefur
orðið á viðhorfum þeirra vísindamanna sem vinna við að rannsaka
sögu þjóðfrelsisbaráttunnar.
Að sumu leyti hlýtur að vera auðveldara fyrir stjórnmálamenn
að láta sem ekkert sé. Það þjónar betur pólitískum markmiðum að
lýsa þjóðinni sem einni heild sem hafi verið kúguð af erlendu valdi
en þeim flókna veruleika sem sagnfræðingar hafa sýnt fram á —
samfélagið var stéttskipt og ein stétt kúgaði aðra (Harald Gustafs-
son), frelsishreyfingar grundvölluðust á íhaldssömum viðhorfum
bænda (Guðmundur Hálfdanarson) o.s.frv. Það þjónar sem sagt
pólitískum tilgangi að viðhalda goðsögnum þjóðfrelsisbaráttunnar,
því að þær breiða yfir misrétti og mannamun sem annars væri bet-
ur sýnilegur. Hér rekast á vísindalegar niðurstöður og pólitísk þörf
— og pólitíska þörfin hefur auðvitað betur.
Á R N I D A N Í E L J Ú L Í U S S O N136
Saga haust 2005-NOTA 23.11.2005 20:10 Page 136