Saga - 2005, Page 147

G U Ð N I T H. J Ó H A N N E S S O N
Verkin tala
Stjórnarráðssagan frá sjónarhóli samtímasöguritunar
Stjórnarráð Íslands 1964–2004 I–III. Ritstjóri: Sumarliði R. Ísleifsson.
Verkið Stjórnarráð Íslands 1964–2004 (hér eftir nefnt Saga Stjórnar-
ráðsins) er opinber saga hins opinbera. Þetta er ekki sagt sem áfell-
isdómur heldur sem einföld staðreynd. Áður en verkið kom út
gætti vissulega þeirrar gagnrýni að ríkisvaldið ætti ekki að beita sér
fyrir bókaútgáfu af þessu tagi. Af því tilefni skrifaði Björn Bjarna-
son, formaður ritnefndar, í eftirmála að verkinu: „Undarlegt er að
gagnrýnt sé að úr ríkissjóði skuli veitt fé til að vinna verk á borð við
þetta. Sveitarfélög, samtök, fyrirtæki, félög og einstaklingar fá
sérmenntaða menn og sérfróða til að skrá sögu sína“ (III, bls. 448).
Mér finnast þetta veigamikil rök. Ríkið þarf að eiga sögu. Saga
Stjórnarráðsins er að vissu leyti hefðbundin yfirlitssaga byggðar-
lagsins Íslands eða fyrirtækisins Íslands.
Auðvitað er hætt við að viðfangsefninu verði lýst í fögru ljósi í
verkum af þessu tagi og til þess eru vítin að varast þau. Árið 1931
gaf ríkisstjórn landsins út lofrit um helstu framkvæmdir ríkisins,
Skýrslur um nokkrar framkvæmdir ríkisins 1927–30, betur þekkt sem
„Verkin tala“.1 Að sumu leyti má segja — og þá með dálitlum
stríðnistón — að hin nýja saga Stjórnarráðsins sé nokkurs konar
„Verkin tala“ ríkisvaldsins. Miklu sanngjarnara væri þó að bera
söguna saman við verk Agnars Kl. Jónssonar um sögu Stjórnarráðs-
ins 1904–1964.2 Agnar lagði mikla áherslu á frásögn frekar en grein-
ingu atburða og þróunar. Í stjórnarráðssögunni nýju eru afrek
stjórnvalda ekki lofuð í hástert, eins og menn gerðu 1931, en þau
eru ekki heldur tekin til rækilegrar gagnrýni eða greiningar. Sum-
arliði R. Ísleifsson, ritstjóri verksins, bendir einmitt á það í formála
sínum að í því sé minni áhersla á „greiningu á tilteknum málum en
æskilegt hefði verið.“ Þannig hafi verið reynt að gæta ýtrasta hlut-
leysis en um leið aukist sú hætta að „þar með sé umræðu drepið á
dreif og að þetta komi niður á greiningu mála“. Stjórnarráðssagan
Saga XLIII:2 (2005), bls. 147–150.
1 Skýrslur um nokkrar framkvæmdir ríkisins 1927–30 (Reykjavík 1931).
Saga haust 2005-NOTA 23.11.2005 20:10 Page 147