Saga - 2005, Qupperneq 187

Þessi aðferð Halldórs Guðmundssonar verður þó til þess að ein-
hver mikilvægasti þáttur ævistarfs Halldórs Laxness fer dálítið for-
görðum, en það er skáldskapurinn sjálfur. Hér er væntanlega um
meðvitaða ákvörðun höfundar að ræða, því að hann hefur áður
skrifað bókmenntafræðilegar úttektir á ævi og verkum Halldórs
Laxness á íslensku og þýsku.12 Þessar bækur hafa einnig svipaða
afstöðu og ævisagan til Halldórs Laxness sem frumherja í íslenskri
bókmenntahefð og var það gagnrýnt nokkuð við útkomu „Loksins,
loksins.“ Vefarinn mikli og upphaf íslenskra nútímabókmennta.13
Ævisaga Halldórs Laxness eins og hún kemur frá Halldóri Guð-
mundssyni verður því að teljast mjög hefðbundin og ekki hægt að sjá
að höfundur taki mikla áhættu í túlkun; hann heldur vissri fjarlægð
frá viðfangsefni sínu þrátt fyrir að hann hafi haft greiðan aðgang að
mestöllum einkagögnum Laxness. Hann forðast líka allar sviðsetn-
ingar, heldur sig við heimildirnar og fer með þær á traustvekjandi
hátt. Það er helst að hann reyni að túlka hugarástand skáldsins í
tengslum við verkin og notar þar vafalaust einkum bréf og önnur
persónuleg gögn. Helsta nýjungin felst kannski í því að höfundur
beitir aðferð yfirlitsritsins með því að skjóta inn rastagreinum þar
sem önnur sjónarhorn eru tekin og sagðar sögur um samferðamenn,
og virkar þetta ágætlega í svo langri bók. Helsti ágallinn finnst mér
þó vera að ekki er gerð nein grein fyrir aðferðafræði verksins í for-
eða eftirmála og engin rök færð fyrir því hvers vegna tekið er á við-
fangsefninu eins og gert er. Halldór Guðmundsson eykur þó stórum
við staðreyndafróðleik okkar um skáldið sem vissulega er einhvers
konar þjóðskáld, þótt ég eigi örðugra með að fallast á að Laxness hafi
verið síðasta þjóðskáld Evrópu eða jafnvel Íslands.
Dulvitund skáldskaparins
Ævisaga Jóns Viðars Jónssonar um Jóhann Sigurjónsson, Kaktus-
blómið og nóttin, er allt annars eðlis en verk Halldórs Guðmunds-
sonar. Jón Viðar skrifar hins vegar formála þar sem hann fjallar um
É G U M M I G F R Á Þ É R T I L Þ Í N — O G Ö F U G T 187
12 „Loksins, loksins.“ Vefarinn mikli og upphaf íslenskra nútímabókmennta (Reykjavík
1987) og Halldór Laxness. Leben und Werk (Göttingen 2002/4).
13 Sjá t.d. grein Ástráðs Eysteinssonar, „Fyrsta nútímaskáldsagan og módern-
isminn. Loksins hvað?“ í Skírni 162 (haust 1988), bls. 273–316, og ritdóm Pet-
ers Hallbergs „Um Vefarann“ í Tímariti Máls og menningar 3/1988, bls.
370–375.
Saga haust 2005-NOTA 23.11.2005 20:11 Page 187