Saga - 2005, Page 196

Í niðurstöðukafla er drepið aftur á margt af því sem ég hef tilfært sem
niðurstöður einstakra kafla hér á undan. En í blálokin er lögð áhersla á að
erfitt sé að tala um sérstaka heimsmynd Íslendinga. Skrifandi menn hafi að
þessu leyti átt mikið sameiginlegt með klerkum og menntamönnum annars
staðar í kristnum heimi. Annars hafi heimsmynd Íslendinga líkst því sem
ríkti í öðrum bændasamfélögum. „Heimsmynd Íslendinga átti sér vissu-
lega sérkenni“, segir þar (bls. 362) „en þau felast ekki síst í dugnaði Íslend-
inga við að tileinka sér kaþólska heimsmynd.“
III.
Rannsókn Sverris er metnaðarfull og nýstárleg í íslenskum sagnfræðirann-
sóknum. Hugtakið heimsmynd stendur á háu alhæfingarstigi og gerir því
miklar kröfur til þess sem um það fjallar. Ritgerðin er gríðarlega umfangs-
mikil og fjallar ekki aðeins um hugmyndir sem koma fram í ritum eftir Ís-
lendinga, því að hér er talsvert rætt um afstöðu Norðurlandabúa og jafnvel
fleiri evrópskra miðaldamanna til annars fólks. Meginmál ritgerðarinnar er
um 350 blaðsíður (bls. 13–362). Heimildaskrá er á 31 blaðsíðu (bls. 369–399),
og mun þar vera tilfært á áttunda hundrað heimildar- og fræðirita á einum
tíu tungumálum. Doktorsefni líkist að því leyti nokkuð þeim hetjum ridd-
arasagna sem hann segir frá á bls. 133–134 og höfðu hreint ótrúlega tungu-
málakunnáttu. Söguhetjan í Yngvars sögu víðförla mat slíka kunnáttu svo
mikils að þegar hann hitti tigna konu á ferð sinni byrjaði hann á að kynna
sér hvað hún talaði mörg tungumál. Til grundvallar ritgerðinni liggur svo
mikil og víðtæk fræðiritakönnun að það hlýtur að vekja athygli. Höfundur
lætur sér þó engan veginn nægja að draga saman heimildir og tilvitnanir;
ritið er allt að því þrútið af ályktunum, sumum umdeilanlegum en oftast
varkárum, sannfærandi og vel rökstuddum.
Ég ætla ekki að dveljast lengur við þessa ágætu kosti ritgerðarinnar
heldur snúa mér að því sem ég lít á sem aðalhlutverk mitt hér, að andmæla
verki höfundar, gera athugasemdir um það sem mér finnst vera álitamál og
hugsanlegt hefði verið að gera betur. Ég geri ráð fyrir að hér séu, eins og
ævinlega á doktorsvörnum, einhverjir sem eru ekki kunnugir þeim leik
sem þar fer fram. Þess vegna vil ég taka fram að magn athugasemda sem
andmælendur gera gefur tæpast nokkra vísbendingu um annmarka eða
ágæti ritgerðarinnar. Um hvaða ritgerð sem væri gætum við Vésteinn gert
meiri athugasemdir en samkomugestir entust til að hlusta á. Okkar hlut-
verk er einfaldlega að fylla sem mest með meinlegum athugasemdum þann
tíma sem okkur finnst sanngjarnt að ætlast til að þið hlustið á okkur.
IV.
Meðal minni háttar hnökra á ritgerð doktorsefnis má benda á að skipulagn-
ing efnisins er ekki alls staðar eins góð og það verðskuldar. Endurtekning-
ar eru nokkuð miklar, eins og ég hef aðeins tæpt á í sambandi við and-
G U N N A R K A R L S S O N196
Saga haust 2005-NOTA 23.11.2005 20:11 Page 196