Saga - 2005, Page 217

gamni og alvöru, að mér þyki Sverrir Jakobsson fullmikill Evrópusinni í
rannsóknum sínum, eða m.ö.o. að hann hefði mátt leggja sig meira fram
um að draga fram og túlka það sem sérstætt er í íslenskri heimsmynd mið-
alda og þá ekki síst á fyrri hluta tímabilsins sem kannað er. Með því er ekki
fundið að þeirri ágætu vinnu sem lögð hefur verið í að draga fram það sem
sameiginlegt var Íslendingum og nálægum þjóðum og annað sem varpar
ljósi á heimsmynd Íslendinga um 1300. Það er mikilvægt verk og vandað.
Opinber hugmyndafræði á Íslandi var kristin á því tímabili sem um er rætt
og heimsmynd þjóðarinnar því í sífellt betri samhljóm við það sem almennt
var í Evrópu á sama skeiði, eins og hér er ágætlega sýnt fram á, en mér virð-
ist að áhrif fornra hugmynda sem annaðhvort eru eldri en kristni eða
hlutlausar gagnvart henni séu hér vanmetin. Ég hygg að þetta stafi af því
að í því réttmæta andófi sem um alllangt skeið hefur ríkt gegn þjóðernis-
stefnu fyrri tíma í íslenskri sagnfræði hafi menn einatt hallast svo langt yfir
á andþjóðlegu hliðina (ef ég má nefna hana svo í gamni) að þeir hafi lokað
augum fyrir því sem er sérstaklega íslenskt. Höfundur er ekki laus við
þessa slagsíðu. Átök eða rökræður milli þjóðernishyggju og Evrópuhyggju,
svo að ég noti einföld hugtök, í íslenskri sagnfræði og bókmenntafræði hafa
nú staðið nærfellt í hálfa öld, menn hafa sveiflast öfga á milli og tími ætti
að vera kominn til að ná einhverju jafnvægi. Því fer þó fjarri að ég telji dokt-
orsefni öfgamann í þessu efni, þótt mér finnist einatt sem gagnrýnin afstaða
hans gagnvart eldri íslenskum fræðimönnum eða áhugaleysi á rannsókn-
um þeirra samfara víðtækum lestri alþjóðlegra sagnfræðirita hafi valdið
því að hann leiti einatt langt yfir skammt og gangi fram hjá innlendu efni
sem ég hefði talið mikilvægara en ýmislegt annað sem rækilega er um fjall-
að.
Segja má að þessi andmæli mín hafi einkum falist í því að reyna að
hugsa dálítið öðruvísi um heimsmynd en doktorsefni gerir í riti sínu, bera
fram spurningar sem mér finnst að hefðu átt heima í verki hans og e.t.v. átt
þangað meira erindi en sumt sem dvalist er við. Hitt hefur þá orðið út und-
an að rekja, að höfundur gerir ágætlega grein fyrir verkefni sínu og aðferð-
um, fjölmargra mikilvægra spurninga er spurt og svörin oftast vönduð,
íhugul og rækileg, studd traustum rökum og miklum lærdómi. Lokaorð
verksins eru þau að síðasta orðið hafi ekki verið sagt um heimsmynd Ís-
lendinga 1100–1400. Það er auðvitað hverju orði sannara. Við andmælend-
ur höfum reynt að leggja orð í belg, og aðrir munu einnig verða til þess, þ.á
m. doktorsefnið sjálft, vona ég. Eftir að ég lauk fyrsta lestri þessarar bókar
hefur aldrei verið neinn efi í mínum huga að höfundur verðskuldaði að
hljóta fyrir hana nafnbótina doctor philosophiae. Ég óska honum til ham-
ingju með vel unnið fræðirit og vænti margra góðra verka frá honum á
ókomnum árum.
„H V E R V E G U R A Ð H E I M A N E R V E G U R H E I M“ 217
Saga haust 2005-NOTA 23.11.2005 20:11 Page 217