Saga - 2005, Qupperneq 237

bein ítök í stjórn Íraks fram til 1932 á tímum umboðs Þjóðabandalagsins
og óbein fram til herforingjabyltingarinnar 1958. Í Íran bitust Bretar og
Rússar um áhrif framan af en upp úr 1950 tóku Bandaríkjamenn við kefl-
inu af Bretum og höfðu mikil áhrif allt fram til klerkabyltingarinnar.
Þessi afskipti rekur Magnús á greinargóðan og sanngjarnan hátt út bók-
ina.
Í næstu köflum á eftir er lesandinn leiddur á skipulegan hátt í gegnum
söguna: Í Íran í gegnum Pahlavi-tímabilið, aðdraganda klerkabyltingarinn-
ar og síðan afleiðingar hennar; í Írak í gegnum valdatíma Hashemíta-kon-
unganna, herforingjastjórna sjötta og sjöunda áratugarins og að lokum ógn-
arstjórn Ba´th-flokksins. Þræðir ríkjanna renna svo auðvitað saman á tím-
um hins blóðuga Persaflóastríðs sem geisaði á árunum 1980–1988 og voru
afskipti Vesturlanda af þeim hildarleik umtalsverð. Í síðasta kafla bókarinn-
ar eru atburðir liðinna missera síðan teknir til skoðunar. Of skammt er hins
vegar liðið síðan þeir áttu sér stað til að hægt sé að tala um eiginlega sagn-
fræði; segja má að kaflinn sé frekar í ætt við vandaða fréttaskýringu — og
er í sjálfu sér ekkert við það að athuga.
Magnús leggur ýmsa þætti til grundvallar þegar hann skýrir stjórn-
málaþróun ríkjanna tveggja, svo sem trúarlega þætti, efnahagslega og
félagslega. Það vekur hins vegar athygli hversu mikil áhersla er lögð á þátt
einstakra stjórnmálamanna í framvindunni. Þannig ver Magnús alllöngu
máli í að rekja æviþætti og jafnvel heilsufar manna á borð við Mohammed
Mossadeq og Nuri al-Said, forsætisráðherra Írans og Íraks um miðja síð-
ustu öld, svo og Ruhollah Khomeinis erkiklerks og Saddams Husseins ein-
ræðisherra. Ekki er um það deilt að persónugerð stjórnmálamanna hefur
áhrif á stjórnarhætti þeirra og víst er að meðferð Magnúsar á þessum pers-
ónum gerir lesninguna bæði fróðlega og skemmtilega. Hins vegar virðist
áherslan á persónur á stundum verða á kostnað annarra þátta og atburða-
rásin þar með einfölduð um of. Þannig er hið sögulega valdarán sem
bandaríska leyniþjónustan CIA stóð fyrir í Íran 1953 helst til mikið skýrt út
frá persónu Mossadeqs og deilu hans við ríkisstjórnir Bandaríkjanna og
Bretlands. Á meðan er vanrækt að greina frá þeim aðstæðum í samfélaginu
sem plægðu jarðveginn fyrir valdaránið og gerðu það mögulegt, til dæmis
að ýmis baráttumál Mossadeqs voru hreint ekki Írönum að skapi, svo sem
andstaða hans við breytingar á eignarhaldi á jarðnæði.
Þessa leið Magnúsar að einfalda söguna má sjálfsagt skýra með þeirri
staðreynd að bókin er skrifuð með breiðan lesendahóp í huga. Það þýðir
um leið að bókin er ekki mjög fræðileg, í þeirri merkingu að tilteknum
kenningum er ekki beitt á kerfisbundinn hátt við greininguna. Ekki er held-
ur hægt að segja að mjög margt nýtt komi fram í bókinni; Magnús byggir
þvert á móti að mestu á prentuðum útgefnum heimildum, í stað frumheim-
ilda, eins og sést þegar heimildaskráin er skoðuð. Þegar lesendahópurinn
er enn og aftur tekinn með í reikninginn er þetta hins vegar síður en svo
R I T D Ó M A R 237
Saga haust 2005-NOTA 23.11.2005 20:11 Page 237