Ný saga - 01.01.1987, Blaðsíða 79

KONUR FYRIRGEFA KÖRLUM HÓR
Vinnukonur þjón-
uðu körlum á
heimilinu. Leiddi
það til lauslætis?
Halldóra og Hallvarður
skildu og í manntali 1860 er
hann skráður húsmaður á
Neðri-Þverá, fráskilinn með 5
ára dóttur sína Guðfinnu hjá
sér.32 Skilnaðir af sömu sök-
um voru nokkuð algengir, þó
ekki hafi gefist tóm til að
rannsaka þá sérstaklega að
þessu sinni. I skilnaðarum-
sókn Guðrúnar Jónsdóttur
frá Járngerðarstöðum til kon-
ungs árið 1817 kvaðst hún
hafa flúið frá manni sínum og
sex börnum þegar hann fórað
vera með vinnukonu þeirra.
Steinunn Magnúsdóttir á
Kjarlaksvöllum í Saurbæ
krafðist skilnaðar þegar Ólaf-
ur bóndi hennar átti barn með
vinnukonu haustið 1824, og
sumarið 1839 vildi Una Bryn-
jólfsdóttir í Rangárvallasýslu
hvorki „biðja fyrir hans hór-
dómsbrot né taka saman við
hann aftur".33 Konur þurftu
þannig ekki að fyrirgefa fram-
hjáhald, þó þær gerðu það
flestar. Þær fyrirgáfu, en
hvers vegna? Mótmæltu
sumar kannski með sættir og
uppgjöf í huga, líkt og Hildur
að Hofi í smásögu Guðmund-
ar Friðjónssonar Hólmgöngu
f rá 1921? Voru aðrar ef til vill
framhjáhaldinu fegnar, eins
og Ólöf í Ási í samnefndri
skáldsögu hans frá 1907 ? Hún
fékk þá sjálf að vera í friði.34
Við vitum lítið hvað þær
vildu, aðeins hvað þær gerðu,
ákváðu að gera eða neyddust
til að gera. Þær héldu áfram
að búa með manni sem sveik.
Leið þeim illa, leið þeim vel
eða leið þeim engan veginn?
Þær gátu líka farið, en hvert?
Og hvað beið þeirra þá? Það
var ekki hlaupið að því fyrir
konu að leysa upp heimili,
hún yfirgaf ekki börn sín svo
auðveldlega og hún átti tæp-
lega í önnur hús að venda.
Það þarf annars að athuga
framhjáhald miklu betur.
Viðbrögð giftra kvenna við
framhjáhaldi eiginmanna eru
aðeins eitt atriði af mörgum.
Héldu þær ekki framhjá sjálf-
ar líka, samanber Vatnsenda-
Rósu og Steinunni á Sjöundá ?
í Frakklandi var nokkuð um
slíkt meðal bændafólks á 19.
öld og gert var mikið grín að
kokkálum, les cocus. Einnig lá
mun þyngri refsing við
framhjáhaldi kvenna en karla
og rithöfundar voru með la
femme adultére á heilanum.35
Af hverju ekki allt eins á ís-
landi? Ennfremur verður að
skoða aðferðir giftra manna:
hvaða eiginmenn tóku fram-
hjá og hverjir ekki? Héldu
þeir hjákonur eða lögðust
þeir með vinnukonum sínum
eftir því sem kallaði að? Ekki
er síður brýnt að fylgja eftir
stúlkunum sem eignuðust
börnin: hverjar voru þær og
hvað varð um þær? Voru
þetta að einhverju leyti sömu
stúlkur og riðu út um helgar
með piltum af næsta bæ? Og
hvað sögðu þeir þegar giftir
bændur settu þær undir sig?
Framhjáhald tengist þannig
óhjákvæmilega annars konar
saknæmu og siðlausu kynlífi:
barneignum ógifts fólks,
nauðgunum og blóðskömm.
Framhjáhald tengist líka gift-
ingum fólks, einkum því
hverjir völdust saman: hverj-
ir fengu að njótast og var ein-
hverjum það þvert um geð að
giftast? Ef marka má íslensk-
ar skáldsögur frá síðari helm-
ingi 19. aldar var elskendum
iðulega meinað að eigast, ást-
ríður landsmanna lágu í fjötr-
um. Umræður um öreigagift-
ingar á Alþingi styrkja þann
77