Ný saga - 01.01.1987, Blaðsíða 35

,,EN ÞEGAR DAUIÐINN KEMUR SVO SEM EIN VOLDUG HETJA
prestunum í því að minna
okkur á dauðann.
„í kveðskap 17du aldar-
innar er grátklökkvinn og
æðrurnar hin æðsta dygð,—
gleðin á þar ekki heima." Svo
segir Halldór Laxness í
frægri ritgerð um Passíu-
sálmana.15 Hallgrímur
Pétursson er sannkallað
skáld dauðans. Sálmurinn
„Um dauðans óvissa tíma"
(Allt eins og blómstrið eina) er
enn sunginn við jarðarfarir.
Þar beitir hann samlíkingu
sem síðan hefur ótal sinnum
verið hent á lofti:
Dauðinn má svo með sanni
samlíkjast þykir mér,
slyngum þeim sláttumanni,
er slær allt, hvað fyrir er.
„Umþeinkingdauðans" heitir
annað kvæði eftir séra Hall-
grím en það hefst á þessum
línum:
Ó,ó, hver vill mig verja
valdi dauðans fyrir,
þá hann á líf vill herja,
hver vill liðsinna mér?
Liðsinni fann hann hjá
frelsaranum. Samkvæmt
kristnum dómi var dauðinn
afleiðing erfðasyndarinnar
og þar með af hinu illa. Með
píslardauða sínum og upp-
stigningu tók Kristur á sig
syndir mannanna, leysti þá
undan oki tortímingarinnar
og gaf þeim fyrirheit um eilíft
líf. Þannig varð dauðinn að
ávinningi eins og þráfaldlega
var stagast á. f stuttri líkræðu
yfir Benedikt Gröndal eldra á
árinu 1825 hafði Árni Helga-
son stiftsprófastur í Görðum
á Álftanesi það af að hnykkja
þrettán sinnum á því hve
dásamlegan „ávinning" hér
væri um að ræða.16
í meðförum prestanna varð
dauðinn nokkurs konar svipa
til að berja alþýðu inn á braut-
„Lífiö er stutt,
dauðinn er vls,
helvíti er heitt, ei-
lífðin er löng...“
LÍK BORIÐTIL
GRAFAR. Hluti af
teikningu i erfða-
bálki Jónsbókar-
handrits frá 16.
öld, nú f Árna-
safni. Llkið er bor-
ið til grafar kistu-
lagt en klæði er
breitt yfir.
r . nviwm im pw vnujwr tjqw c •
e ttt J!)u «c Hm tit mjiO ctihtHífrnT^Tonfuohlfeurí
fcm ogfuícnrci 5 c cttcipm mtufu ^ j ^nufctgmíccbie
bi YJðiíctginþatpu mma cú pitoth^mfl. cp cínpm pt ciirtéabt
«u w&tfþfl tcRc ljtm fuo atlnn ttfy 9 mnf fjrúwac ofpKttnV jjþmc1"*
'iit:.' 4
ci Tjuma j jnuiutn pn n cpm pwmnflm ijutwr ]»a »y0iu m v%
na fiiia' <rtjji u ýateb:motf nb fUtcnpn fðnftti cÐ: gtpta bcmimn
mcuajjie etí Tttfir ticmc |m u |jth ^ture qn« cju opþflváccp
bmc ttttpr xntmTopc (ctutucffct ttimba cnfwf'- <fin cffnncufl ct tjcun^
gicpibjfsoiðþntjr £'þn »fliþi íwtm$r- tfin cp tuftt vmjrc1 nt fc^tfljT
ttii ht tnpttná þu $ mciiu tjnpbt m torj ucftn - ^ á' ‘" ^*** “ '
wmvkmf.
ir guðrækni. Dauðabeygur-
inn var sagður „náðarvel-
gjörð Guðs" sem vekti
„heilsusamlegan ótta".17
Enginn var jafn skorinorður
og meistari Jón Vídalín: „lífið
er stutt, dauðinn er vís, helvíti
er heitt, eilífðin er löng..."18
Prestarnir brýndu fyrir fólki
hversu gagnlegt væri að
hugsa um dauðann. „Það er
lærdómsríkt og gagnlegt fyrir
alla að nema staðar litla hríð
við grafir hinna dauðu, að
gráta með þeim, að leita hugg-
unar þeim sem harma; hinum
gálausa fær það hygginda,
hinum óstýriláta varúðar."
Svo mælti Fjölnismaðurinn
og sálnahriðirinn Tómas
Sæmundsson. Og meira frá
honum: „Ef að einhvur vill í
hreinskilni komast að því,
hversu breytni hans er, þá
vildi ég meðal annars ráða
honum til að gefa gætur að
því hvursu honum er gefið um
dauðann."19 Þrásinnis voru
hin óvissu endadægur notuð
sem röksemd gegn því að slá
guðrækilegri iðrun á frest og
fyrir því að stunda kristilegt
líferni; fávíslegt væri að
draga slíkt fram á síðustu
stundu. Fyrrnefndur Árni
Helgason komst svo að orði:
hver heilvita maður, sem
veit, að dauðinn og dauðan-
um fylgjandi dómur yfir-
vofir daglega, skyldi fresta
þessu nauðsynlegasta
starfi, að byrja að minnsta
kosti að æfa sjálfan sig í, að
hafa góða samvisku? að
draga huga sinn frá heims-
ins hégóma til Guðs og
annars heims...20
Fyrir hina sanntrúuðu átti
umhugsunin um dauðann að
milda ógnir hans. Þetta er
margendurtekið stef; hér í lík-
ræðu frá árinu 1779:
það er hið besta ráð, að