Ný saga - 01.01.1987, Blaðsíða 36

„EN ÞEGAR DAUIÐINN KEMUR SVO SEM EIN VOLDUG HETJA
hugsa sem oftast um dauð-
ann, þá verður hann því
indælli, þegar hann kemur,
og um það eftirkomanda
líf, að þetta verði því leið-
ara. Þessi aðferð gjörir
dauðann sætan, áður en vér
smökkum hans beiskju.
Dauðinn drepur engan
nema einu sinni, en maka-
laus ótti fyrir honum gjörir
það oftlega.21
Við höfum nú séð að ævi-
lokin bar oft á góma í kristi-
legum ræðum og ritum. En
hversu mikil áhrif höfðu
þessar umvandanir á almenn-
ing? Seint verður unnt að átta
sig á því með sæmilegri ná-
kvæmni. Nauðsynlegt er að
hafa í huga hve stóran sess
trúin skipaði í bændasam-
félaginu og hlutverk prest-
anna mikilvægt. Guðsþjón-
ustur höfðu allt aðra og meiri
þýðingu þá en nú; kirkjur
voru samkomustaðir og
klerkarnir á sinn hátt fjöl-
miðlamenn þeirra tíma. Enn-
fremur ber að muna að kristi-
leg rit voru mikið lesin; Vída-
línspostilla og sálmar Hall-
gríms Péturssonar voru gefin
út aftur og aftur, öld fram að
öld.
SAMBÝLI LÍFS OG
DAUÐA
Skyldi það einhvern tíma hafa
flökrað að lesanda að bregða
sér út í kirkjugarð til að
skemmta sér; efna þar til
fagnaðar með söng og dansi?
Trúlega þætti flestum það
fráleit hugmynd. Ættum við á
hinn bóginn þess kost að
vekja máls á því við megin-
landsbúa sem uppi var fyrir
500 árum eða svo yrðu við-
brögðin önnur, enda maður-
inn alvanur gleðskap á gröf-
um. Árið 1405 samþykkti
kirkjuþing úti í Evrópu að
banna dansleiki og uppákom-
ur tónlistarmanna, leikara og
annarra varhugaverðra hópa
af því taginu í kirkjugörðum.
Þetta var hvorki í fyrsta né
síðasta sinn sem talsmenn
kirkjunnar sáu ástæðu til að
hamla gegn slíku. Árið 1657
kvartaði franskur prestur
undan því að þurfa að jarð-
setja lík við hávaða og læti frá
þvottakonum, bóksölum og
öðru hyski sem hélt til innan-
um leiðin.
Allar götur fram á 18. öld
Dauðans sætu þankar
Ásgeir Bjarnason er maður
nefndur, prestur til Ögurþinga
við ísafjarðardjúp unt rniðja 18.
öld. Dauðans sœtu þankar nefnist
rit eftir Frakkann Jean de Serres
sem Ásgeir þessi snaraði yfir á ís-
lensku. Við grípum niður í nokkr-
ar kallafyrirsagnir: „Öngvir
þankar eru ununarsamlegri og
sætari en þeir er maður hefur um
dauðann." „Sá fögnuður, sem
maður þar af liefur að hann
þeinkir um dauðann." „Að það sé
ei stærri fornægja lil í heiminum
en þeir þankar, er maður hefur
um dauðann." „Að sá sem altíð
þeinkir um dauðann sé hinn rík-
asti í heiminum." „Sá sem altíð
þeinkir um dauðann er hinn lærð-
asti í heiminum." „Að deyja séu
þau sætustu lög meðal allra
þeirra sem oss eru uppálögð."
„Ágæt umþeinking yfir þennan
hávigtugan sannleika að hvað
sem vér gjörum þá deyjurn við
hvern þann tíma vér lifum án
nokkurs afláts." „Hvaða lyst og
unun það sé að lifa vel til að deyja
rósamlega." „Ein ágæt og hávigt-
ug umþeinking um lífið og dauð-
ann." (JS.62,8vo)
þjónuðu kirkjugarðar víða í
Evrópu sem markaðstorg og
samkomustaðir; eins konar
félagsheimili þeirra tíma.
Brögð voru jafnvel að því að
menn reistu sér þar lítil hús
til íbúðar. Ekki er greinar-
höfundi kunnugt um að ís-
lendingar hafi lagt svo mikið
kapp á nábýli við látna enda
aðstæður hér allar aðrar;
ekkert þéttbýli sem bauð
uppá slíkt. Þó fór ýmislegt
fram í íslenskum kirkjugörð-
um sem viðbúið er að gerist
þar sjaldan nú. Þeir koma
víða við sögu í þjóðsögunum
og á síðari hluta 19. aldar var
það siður ungra reykvískra
elskenda að mæla sér mót í
kirkjugarðinum við Suður-
götu ,,og sitja þar á leiðum,
hjala saman og láta vel hvert
að öðru" enda var nefnd gata
„aðalskemmtileið" bæjar-
búa.22 Á hinn bóginn voru
heimsóknir að gröfum lát-
inna ástvina óþekkt fyrirbæri
í Vestur-Evrópu fram yfir
miðja 18. öld en um það leyti
skipuðust veður í lofti. Farið
var að gagnrýna kirkjuna fyr-
ir afskipaleysi gagnvart jarð-
neskum leifum fólks á meðan
allt væri gert fyrir sálina en
langt fram eftir öldum voru
graf reitir að jafnaði nafnlaus-
ir og fátæklingar jarðsettir í
fjöldagröfum. Geta má og
þess að um langan aldur voru
kirkjur eftirsóttar sem leg-
staðir og frá því er sagt að um
miðja 18. öld hafi heldri menn
og betri bændur hér á landi
verið grafnir „innan
kirkju".23 Áðurnefnd við-
horfsbreyting sýndi sig í kröf-
um um að lík yrðu grafin í
merktum grafreitum þar sem
hægt væri að ganga að þeim
vísum. Þá gerðust þau tíðindi
í frönskum borgum á síðari
hluta 18. aldar að íbúarnir