Ný saga - 01.01.1987, Blaðsíða 52

bæði menntaður í mannfræði
og sagnfræði. í raun og veru
er ekki svo ýkja langur vegur
frá félagsmannfræði til
félagssögu. Annar mannfræð-
ingur sem nefna má og notar
sögulegan efnivið er Marlyn
Strathern í Manchester. Áður
stundaði hún rannsóknir í
Nýju Guineu en hefur nú snú-
ið sér að ensku þorpi fyrr á
tímum. Áhugi mannfræðinga
á sögunni er því að vakna.
Jafnframt eru dæmi þess að
sagnfræðingar hafi lært af
mannfræðinni. Franski
Annálaskólinn hefur litið til
mannfræðinnar og ég finn
nokkurn skyldleika milli þess
sem ég fæst við og viðfangs-
efnis sumra sagnfræðinga af
þeim skóla. Þótt ég sé hrifin af
þessari nýju frönsku sagn-
fræði tel ég að hún bregðist að
einu leyti. Sagnfræðingar af
Annála-skólanum marka enga
heildarmynd og beita lýsingu
fremur en greiningu, og
hugarfarssagan svokallaða á
sér hvorki landamæri né skil-
greiningu á efnistökum. Þeir
nota hugarfarssöguna sem
tæki til þess að lýsa horfinni
tíð, halda inn á ný svið sem er
þakkarvert, en beita ekki
nægilega sagnfræðilegri
greiningu til að gera lesand-
anum ljóst hvert þeir stefni.
Það þarf að skilgreina betur
hvað hugarfarssaga og lang-
tímasaga (l'histoire de longue
durée) eru. Langtímasaga er
meira en söguleg umfjöllun
um langt tímabil, hún hlýtur
einnig að vera „rannsókn á
tíma" í sögunni.
í framhaldi af þessu er rétt
að spyrja hvort mannfrœðin
leggi annað mat en sagnfrœð-
in á sögulegar heimildir?
Við leitum að öðru í heim-
ildum en sagnfræðingar og
við notum þær á annan hátt.
Tökum íslenska goðafræði
sem dæmi. Þar reyni ég að
finna mynstur sem einkenna
hugmyndafræðina og svipuð
einkenni má finna á öðrum
sviðum menningarinnar. Þótt
heimild, t.d. um goðafræði,
geti verið vafasöm er ástæða
til að ætla að sá sem skráði
hana, Snorri Sturluson eða
einhver annar, hafi ekki
spunnið upp það mynstur
sem einkennir frásögnina,
þótt orðalagið og sjálf frá-
sögnin sé hans. Okkar
heimildarýni er ekki létt-
vægari en rýni sagnfræð-
inganna heldur fiskum við
eftir ólíkum atriðum í heim-
ildunum. Þessi vinna okkar
mannfræðinganna getur ef til
vill orðið til þess að vísa sagn-
fræðingum á nýjar leiðir í að-
ferðum, greiningu og notkun
likana.
Þannig að þú hefur ekki
skrifað bókina eingöngu fyrir
mannfrœðinga?
Ég skrifaði hana aðallega
fyrir sjálfa mig! Nei, í alvöru
að tala er bókin fyrst og
fremst mannfræði, en ég
skrifaði hana í þeirri von að
hún höfðaði jafnframt til
sagnfræðinga og íslensku-
fræðinga, sem voru reyndar
fullir efasemda í upphafi um
verk af þessu tagi. Ég hef lítil
viðbrögð fengið frá íslensk-
um fræðimönnum enn sem
komið er. Markmið mitt með
þessari bók er að sýna fram á
að með greiningu sé hægt að
einangra tímabil eða menn-
ingu eins og íslenska þjóð-
veldið, greina það sem heild,
og nota til greiningarinnar
allar tiltækar heimildir. Þar
liggur styrkur mannfræðinn-
ar miðað við sagnfræðina.
Við greinum ferli innan heild-
arinnar og lýsum grunndrátt-
um hennar.
Ég vonast til að hafa sett
þætti úr íslenskum heimild-
um og sögu í samhengi sem
áður voru sundurlausir. í bók
minni tengi ég saman ólík svið
sögunnar, svo sem pólitíska
sögu og hagsögu, og fjalla
jafnframt um hvernig ólík
hugtök, svo sem tími og rúm,
koma fram á hinum ýmsu
sviðum menningarinnar,
Af lóðréttum og lárétt-
um líkönum
Það er ýmislegt í bókinni sem
áhugamenn um íslenska sögu
hnjóta um. Svo er t.d. um lík-
anið sem þú notar til að lýsa
stjórnkerfi þjóðveldisins. Þú
setur Þingvelli sem miðju
líkansins og Ódáðahraun sem
„andmiðju“ (anti-center).
Hvaða hugsun er hér að baki?
Þingvellir voru miðja hins
skipulagða samfélags en utan
*
Okkar heimilda-
rýni er ekki létt-
vægari en rýni
sagnfræðinganna
heldur fiskum við
eftir óllkum atrið-
um í heimildunum.
Markmið mitt með
þessari bók er að
sýna fram á að
með greiningu sé
hægt að einangra
tímabil eða menn-
ingu eins og (s-
lenska þjóðveldið,
greina það sem
heild, og nota til
greiningarinnar
allar tiltækar
heimildir.