Ný saga - 01.01.1987, Blaðsíða 67

Jón Sigurðsson frá Gautlöndum: „ég ber altént mikla virðingu
fyrir hinu persónulega frelsi og er tregur til að skerða það til
lengstra laga“. Myndin er frá árinu 1859, en það var fyrsta ár Jóns
á þingi.
stefnunnar fyrir miðja 19.
öld. Til fyrsta Alþingis, 1845,
bárust 27 bænarskrár úr 15
kjördæmum um verslunar-
f relsi. Og þar var ekki verið að
biðja um að íslendingar
mættu versla, það var leyfi-
legt þá þegar, heldur einkum
að útlendingar aðrir en Danir
mættu versla á íslandi. 2 Hins
vegar hefðu bændur íslands
tekið flestum fram ef þeir
hefðu gleypt frjálslyndis-
stefnuna alla í einu lagi á
þessum tíma og haldið henni
fram um hvern sem var að
ræða. Svo seint sem 1859 gaf
John Stuart Mill út rit sitt On
Liberty til að benda Bretum á
að frelsið væri ekki eingöngu
ætlað hinum efnuðu. Tíu ár-
um síðar hélt hann áfram á
sömu braut með The Subjec-
tion of Women.
í stuttri tímaritsgrein gefst
Guðmundi auðvitað ekki rúm
til að sýna annað en allra gróf-
ustu drætti í afstöðu íslensks
bændaalmúga til frelsishug-
mynda aldarinnar. Nú er ég
yfirleitt hrifinn af einföldun-
um og viðurkenni fúslega að
fræðin þurfa að vera einfald-
ari en veruleikinn. Samt
sakna ég meiri fjölbreytni í
mynd Guðmundar. Ég hef
sjálfur reynt að greina í stuttu
máli frelsishugmyndir eins
bónda sem kom inn á Alþingi
árið sem Mill gaf út bókina
um frelsið, Jóns Sigurðsson-
ar á Gautlöndum. Hjá honum
þóttist ég finna næsta óskipu-
lega blöndu af íhaldsamri
vörn fyrir bændasamfélagið
og frjálslyndum skoðunum.
Svo að ég velji aðeins dæmi
um frjálslyndið sagði hann
um bann við öreigagiftingum:
„eg ber alténd mikla virðingu
fyrir hinu persónulega frelsi
og er tregur til að skerða það
til lengstra laga." Um vistar-
skyldu vinnufólks sagði hann:
„bændum er víst lítill hagur í
því að vistarskyldan sé svo
mjög rígbundin, því það er
sannleiki sem allir hljóta að
viðurkenna að viljugan er
hvern best að kaupa ..."
Dæmum um hitt sjónarmiðið
verða lesendur að hala fyrir
að fletta upp sjálfir. 3 Það
beið hins vegar næstu kyn-
slóðar þingeyskra sveita-
manna, vinstri mannanna á
níunda tug aldarinnar, að
færa frjálshyggjuna eindreg-
ið yfir á þau lög þjóðfélagsins
sem stóðu neðar bjargálna
bændum að heimta afnám
vistarskyldu og kvenrétt-
inda.4 Og þó áttu frelsishug-
myndirnar eftir að endast illa
í þeim sumum.
Þar er ég kannski kominn
að meginágreiningi okkar
Guðmundar. Hann gerir ráð
fyrir að annað hvort gangi
menn frelsinu á hönd, heilir
og óskiplir og til lífstíðar, eða
65