Ný saga - 01.01.1987, Page 83

Ævisögur fylla hillur bókasafnanna og b(ða áhugasamra lesenda.
Þetta er auðvitað einföldun,
en stenst nokkurn veginn
síðan menn hættu að skrifa
sjálfsævisögur í 3. persónu.
Hinar klassísku minninga-
bækur íslenskrar sögu eru
ýmist sjálfsævisögur (eins og
Séð og lifað Indriða Einars-
sonar og Sögukaflar af sjálf-
um mér sr. Mattíasar) eða
ævisögur að formi (Virkir
dagar og Saga Eldeyjar-Hjalta
eftir Guðmund G. Hagalín og
Thor Jensen eftir Valtý
Stefánsson). „Sjálfsævisaga"
(í 1. persónu) með tilgreind-
um skrásetjara eru hins vegar
minningar sr. Árna Þórarins-
sonar eftir Þórberg Þórðar-
son. Og á sviði viðtalsbóka
hefur Mattías Johannessen
löngu gert garðinn frægan.
Nú er það sjálfsævisagan,
1. persónu frásögnin, sem er
hið ríkjandi form. Sjálfsagt
þegar sögumaður ritar eigin
hendi, eðlilegt líka þegar
skrásetjari er í spilinu. Þó
eiga skrásetjarar til að beita
blönduðu formi. T.d. að
skreppa í 3. persónu stund og
stund til að afmarka kafla eða
klausur sem ekki eru reist á
frásögn sögumanns aðallega.
Það gerir Ármann Halldórs-
son í Hrafns sögu, einkum
fremst og aftast; og eldri
dæmi má m.a. sækja til
Ásgeirs Jakobssonar. Eða að
nota viðtalsform í bland. Það
gerir Gylfi Gröndal í sögu
Tómasar Þorvaldssonar: tek-
ur aldrei til máls sjálfur, en
lætur á stöku stað koma fram
að Tómas ávarpi skrásetjara.
Ingólfur Margeirsson, sem
gerir margvíslegar rósir
með frásagnarháttinn í Allt
annarri Ellu, ritar lokakafl-
ann í hreinu viðtalsformi.
Andstætt hefð ritar hann bók-
ina að öðru leyti í 3. persónu,
en byggir inn í fyrsta kaflann
langt samtal sögumanns við
aukapersónu, sem gerir hon-
um kleift að hefja bókina in
medias res og gefa lesendum
þó hæfilegar baksviðsupplýs-
ingar.
Sjálfsævisaga—tninningar
Sjálfsævisögum, frásögnum í
1. persónu, er tíðkanlegt í
heimildarfræði að skipta í
eiginlegar sjálfsævisögur og
hins vegar „minningar". Er
þá við það miðað, að í „sjálfs-
ævisögum" sé æviferill sögu-
manns í forgrunni og hvað-
eina það sem hefur skapað
honum örlög; hins vegar séu
„minningar" einkanlega frá-
sögn af því sem almennt telst
fróðlegt og sögumaður þekkir
af eigin raun. Hann er þá
fremur heimildarmaður en
söguhetja. (Milli sömu and-
stæðna má velja í viðtalsbók,
en frásögn í 3. persónu verður
varla eðlileg með því móti að
fjalla um söguhetjuna aðal-
lega sem heimildarmann.)
Þetta eru andstæðar ídeal-
týpur, huggerðir, sem sjald-
nast koma fram hreinar, held-
ur eru raungerðirnar, hinar
einstöku bækur, staddar ein-
hvers staðar á línunni milli
þeirra. Og er raunar æskilegt
að þær séu þar ekki of fjarri
miðju. Best er að slá báðar
flugurnar í einu höggi: rekja
lífshlaup söguhetju sinnar
(eða sitt eigið, ef ekki er annar
skrásetjari) sem grípandi við-
fangsefni, en gera grein fyrir
því um leið sem hún kann að
hafa frá að segja um menn og
málefni út í frá. Og allra best
að þessir þættir séu sem nán-
ast saman ofnir, fróðleikur-
inn unt alntenn efni sem
persónulegastur.
Minningar Huldu Stefáns-
AF
Nú er það sjálfs-
ævisagan, 1. per-
sónu frásögnin,
sem er hið
rikjandi form.
81