Ný saga - 01.01.1987, Qupperneq 84

AF
Heimildir og sagn-
fræðihlutverk:
Þetta minnir á
hina klasslsku
flokkun heimilda-
rita I „frumheim-
ildir“ og „rann-
sóknarrit". Góð
minningabók er
bersýnilega hvort
tveggja.
dóttur eru í þessum skilningi
miklar „minningar"; mikið
um fólk og fyrirbæri sem hún
kann frá að segja án þess að
það skipti sköpum um hennar
eigin ævi. Þó fer þar saman,
að það söguefnið, sem frá
almennu sjónarmiði er hvað
forvitnilegast, er henni um
leið einkar nákomið, nefni-
lega fræg kynni hennar af
Davíð Stefánssyni. Minningar
Kristjáns Albertssonar eru
einnig að mikilvægu leyti sög-
ur af öðru fólki. Og Elin
Þórarinsdóttir er hvort
tveggja í senn: söguhetja
sinnar eigin örlagasögu, og
heimildarmaður um eigin-
mann sinn, íslandsbjörninn
Gunnar Salómonsson, sem
kryddar söguna töluvert. Ef
við köllum það „makasögur"
sem leiða söguhetju sína
(konu!) fram sem vitni um
merkan maka (karl; hvað
annað?), þá er Allt önnur Ella
þar á mörkunum, þótt Ingólf-
ur Margeirsson Ieggi raunar
meiri áherslu á örlagasögu
Elínar sjálfrar.
í minningum Tómasar
Þorvaldssonar er „sjálfsævi-
sagan" meira í fyrirrúmi, og
þó eru þar frásagnir af fólki
eins og Bjarna Sæmundssyni,
Steini Steinari, Eggert
Stefánssyni og Sigvalda
Kaldalóns, þar sem Tómas er
í hlutverki heimildarmanns
fremur en söguhetju, og gerir
skrásetjarinn, Gylfi Gröndal,
slíku efni allhátt undir höfði,
sem er ekki nema þakkarvert.
Og hér ber líka talsvert á
þriðja þættinum, sem við hlið
„sjálfsævisögunnar" og
„minninganna" mætti kenna
við „fróðleik" eða bara „sagn-
fræði". Þ.e. upplýsingar sem
sögumaður er ekki beinlínis
til vitnis um, heldur hefur
hann fræðst um þær af öðrum
eða af bók, jafnvel að skrá-
setjari hafi fundið þær sjálfur
og lagt honum í munn eða
a.m.k. kannað að rétt sé
hermt. Það er þetta sagn-
fræðihlutverk skrásetjarans
sem Gylfi og Þórunn viður-
kenna með birtingu heimilda-
skránna. (Sumar bækurnar
bera hins vegar ekki með sér
að skrásetjari hafi stuðst
neitt að ráði við annað en blá-
bera frásögn söguhetjunnar,
en það getur svosem dulist
þótt eitthvað sé.)
Frumheild, frásögn, túlk-
un
Heimildir og sagnfræðihlut-
verk: Þetta minnir á hina klass-
ísku flokkun heimildarita
í „frumheimildir" og „rann-
sóknarrit". Góð minningabók
er bersýnilega hvort tveggja.
Hún er útgáfa (stytt og rit-
stýrð) á þeirri frumheimild
sem er vitnisburður sögu-
manns um eigin reynslu. En
jafnframt er hún, eins og
hvert annað sögurit, frásögn
og túlkun, byggð á öðrum
heimildum. En þessi „sagn-
fræðiþáttur" er þegar til
staðar í frásögn sögumanns,
sem auðvitað segir frá meira
en hann hefur sjálfur heyrt og
séð. (Minningar Einars
Olgeirssonar eru t.d. nýlegt
dæmi um minningarit með
mjög verulegum túlkunar-
þætti.) Það veltur svo á ýmsu
hve mikið skrásetjari leggur í
þetta púkk; Gylfi og Þórunn
hafa gert það í ríflegra lagi og
tekist vel. Annars liggur það í
hlutarins eðli, að maður getur
'ekki greint fyllilega á milli
þess hvað sögumaður á og
hvað skrásetjandi í sagn-
fræðiþætti minningabókar;
ekki heldur áttað sig á því til
hlítar hvað eru þekktar stað-
reyndir, hvað ályktanir og þá
Nokkrar þeirra ævisagna sem fjallað er um brosa við væntan-
legum kaupendum.
82