Ný saga - 01.01.1987, Page 95

AÐ VITA SANN Á SÖGUNUM
á hversu merkar heimildir ís-
lendingasögur séu um vináttu
sem hafði á sér annað yfir-
bragð en algengast er á okkar
tíð. Til vináttu var iðulega
stofnað til að tryggja frið eða
pólitíska stöðu og hún birtist
í gjafaskiptum eða gagn-
kvæmum veisluhöldum.26
Þetta minnir á hversu örðugt
er að greina að hina hagrænu
og félagslegu þætti.
Odner hafði bent á að merki
um markaðskerfi (td. verðlag
samkvæmt framboði og eftir-
spurn) kæmu fram innan-
lands á þjóðveldistímanum
en þó ekki fyrr en seint.
Annars telur hann að slíkt
kerfi hafi ekki verið megin-
einkenni í þjóðveldinu. Miller
fullyrðir beinlínis að það hafi
ekki fyrirfundist. Þeir styðj-
ast við íslendingasögur og
virðast vera á algjörlega önd-
verðum meiði við Bruce Gels-
inger sem styðst einkum við
samtímaheimildir í bók sinni
um verslun á þjóðveldistíma
og telur að markaðslögmál
hafi ráðið í viðskiptum ís-
lendinga en miðar þá reyndar
einkum við utanríkisverslun
og áhrif hennar á verðlag og
kjör innanlands.27 Gelsinger
ályktar hér með svipuðum
hætti og aðrir sagnfræðingar
út frá samtímaheimildum frá
12. og 13. öld um markaðsbú-
skap en mannfræðingar sem
nota íslendingasögur munu
líklega álykta á svipaðan hátt
og Miller og Odner.
Durrenberger hefur ritað
grein um þörf íslenskra höfð-
ingja fyrir munaðarvarning
til að treysta pólitíska stöðu
sína og þar með sýnir hann
þörf þeirra fyrir utanríkis-
verslun.28 Ég ritaði á sínum
tíma um þetta efni undir
áhrifum frá Polanyi og
Lunden og ályktaði með svip-
uðum hætti og Durrenberger
en munurinn er sá að ég
studdist við samtímaheimild-
ir og ályktaði lítt eða ekki um
tímann fyrir 1100 en Durren-
berger notar fslendingasögur
og ályktar út frá þeim um 10.
og ll.öld. Ég studdist við
erlenda sagnfræðinga um það
að höfðingjar í Vestur-
Evrópu hafi á 12. öld tekið að
berast á með vexti bæja og
borga, aukinni verslun og
VEISLA Á STURLUNGAÖLD.
Urðu miklar efna-
hagslegar og
félagslegar breyt-
ingar á íslandi á
bilinu 900-1200
eða einkennist
tíminn af samfellu
og stöðugleika?
batnandi efnahag. Stórgoðar
um 1200-1260 voru sjálfsagt
miklu efnaðri margir hverjir
en goðar á ll.öld og hinir
auðugustu höfðingjar 13. ald-
ar gátu fylgt erlendri tísku og
borist á.29 Vera má að höf-
undar íslendingasagna hafi
ályktað um goða á 10. og 11.
öld út frá 12. og 13. öld en lík-
lega er verðlagsstjórn eða um-
sjón með verðlagningu
gamalt hlutverk goðanna,
samanber urn það ábendingar
Polanyis og fleira.30 Hins
vegar er óvíst að goðum á 11.
öld hafi almennt orðið mikið
ágengt í stjórn verðlags og öfl-
un erlends munaðarvarnings
og líklegt að menn hafi ekki
vitað glögga grein á þeirri
sögu um 1200.
Stöðugleiki og sam-
fella?
Hér er komið að mikilvægri
spurningu: Urðu miklar efna-
hagslegar og félagslegar
breytingar á íslandi á bilinu
900-1200 eða einkennist tím-
inn af samfellu og stöðug-
leika?
Jesse Byock er sá eini hinna
erlendu fræðimanna sem
reynt hefur að svara ýtarlega
spurningunni um samfellu en
Miller leiðir hana að mestu
hjá sér og vísar til Turners.
Sjálfum hefur mér fundist að
tímabilið 900-1300 einkennist
af miklum nýjungum og
breytingum, stjórnkerfi mót-
ast og hrynur, Islendingar
taka kristni og kirkjulegt
starf virðist vera að komast í
fastar skorður um 1100 en
Norðmenn leggja undir sig
utanríkisverslun íslendinga.
Mér er tamt að bera þetta
tímabil, 900-1300, saman við
kyrrstöðutímann á íslandi frá
1600-1850. Jesse Byock hefur
93