Teningur - 01.10.1989, Blaðsíða 26

í flestum sögum lan McEwans má
segja aö aðstæður séu þær að veru-
leikinn sé á einhvern hátt farinn úr
böndum eða persónurnar tefli á tæp-
asta vað, brjóti boð og bönn og missi
þannig tökin á umheimi sínum.
Þessar þversagnir frelsins sem oftar
en ekki eru viðfangsefni lan McEwans
eiga sér hliðstæðu í stílnum. Um leið
og hann er hömlulaus, birtir villtar til-
finningar og hrylling úr dimmustu
skúmaskotum sálarinnar, einkennist
hann af agaðri hnitmiðun, er undir
sterkri stjórn.
Þannig eru sjálfar sögurnar mjög
svo beinar og milliliðalausar, atburðar-
ás þeirra skýr og greinileg á meðan
persónur þeirra eru raddir sem vita
ekki í hvorn fótinn þær eiga að stíga
og tjá sig á mörkum huglægs og hlut-
lægs veruleika.
Þetta eru því ekki gægjugatasögur
sem beinlínis fjalla um íbúana í næsta
húsi. Aðstæðurnar eru öfgafullar, á
ystu nöf. Þó er margt kennilegra en í
fyrstu kann að virðast, því oftar en
ekki eru aðstæður sagnanna einsog
málverk af andlegu ástandi. Efniviður-
inn er sóttur í nútíma rótleysi og bilun
af ýmsu tagi. Raunsæi lan McEwans
er tiifinningalegt raunsæi.
VIÐFANGSEFNIÐ VELUR ÞIG
„ Aö vera frægur rithöfundur er einsog
að vera þekktur fyrir að stoppa upp
dýr.“ Þannig svarar lan McEwan
spurningunni um hinn skjóta frama
sem hann hlaut, rétt rúmlega tvítugur.
Það er kannski aðeins á íslandi
sem vofa Garðars Hólm gengur
Ijósum logum og heimsmetabók
Guinness er lesin einsog Bókin um
veginn.
Þegar lan McEwan er spurður um
þá dimmu veröld sem ríkir í verkum
hans svarar hann því til að þegar hann
setjist niður til að skrifa komi yfir hann
rödd sem hann verði að hlýða.
„Þeir sem halda því fram að sögur
mínar fjalli allar um blóðskömm,
sjálfsfróun, líkamlega bæklun o.s.frv.
gleyma því að líklega er ég fyrst og
fremst móralisti," segir hann en bætir
því við að þessi afstaða þýði ekki það
að sögupersónum hans sé refsað eða
hampað eftir einhverjum fyrirfram-
gefnum mælikvörðum.
Þegar fyrsta bókin hans, smá-
sagnasafnið First Love, Last Rites,
kom út þótti hún miklum tíðindum
sæta. Ekki síst fyrir þær sakir að þarna
var kornungur höfundur sem ótvírætt
hafði fundið sinn eigin tón; og nú
löngu seinna er þessi sama bók First
Love, Last Ftites af mörgum talin
tímamótaverk í enskum bókmennt-
um. Hún vísaði veginn inn á nýjar
slóðir.
En það var ekki einungis hæfni hins
unga höfundar sem vakti athygli,
heldur líka viðfangsefnin. Jafnvel
æsifréttablöð mættu á staðinn og á
vörum allra brann sama spurningin:
„Hvers vegna skrifarðu einsog þú
skrifar? “
En ungi, föli pilturinn átti engin svör
við því og viðtölin voru aldrei prentuð.
En kannski var feilnóta í spurning-
unni, því einsog lan McEwan bendir
á, nú tæpum tveim áratugum síðar,
ráðsettur fertugur maður með fjögur
börn: „í rauninni er það viðfangsefnið
sem velur þig. “
Næsta bók lan McEwans var einnig
smásagnasafn, In Between The
Sheets. Hún kom út árið 1978,
þremur árum eftir First Love, Last
Rites. Titillinn er sóttur í Rolling
Stones lag af plötunni Let it bleed.
Sagan Flugleiðingar apans, sem
prentuð er annars staðar í þessu
hefti, er sótt í það safn.
Sama ár kom Steinsteypugarður-
inn, The Cement Garden, út. Sú saga
hefst svo: „Það var ekki ég sem drab
pabba. Þó er ekki laust við að
stundum hafi mér fundist sem ég
hjálpaði honum áleiðis. En fyrir utan
þá staðreynd að dauða hans bar að
um leið og mikilvæg tímamót urðu á
þroskabraut minni, skipti hann litlu
máli miðað við það sem síðar gerðist.
Ég og systur mínar töluðum um hann
út vikuna sem hann dó, og það er rétt
að Sue grét þegar mennirnir á sjúkra-
bílnum sveipuðu hann eldrauöu teppi
og báru hann burt. Hann hafði verið
veikgeðja og uppstökkur þverhaus
með gular hendur og gulur í framan.
Það er aðeins til að útskýra hvernig
ég og systur mínar komumst yfir
kynstrin öll af sementi að ég læt
þessa litlu frásögn af dauða hans
fylgja."
í Steinsteypugarðinum greinir frá
fjórum systkynum, sem fyrst missa
föður sinn og síðan móður og búa
afskekkt í stóru húsi. Móðirin hafði
sjálf brýnt fyrir börnunum samheldni
og samstöðu og búið þau undir að sjá
um sig sjálf á meðan hún legðist á
spítala. Gerðu þau það ekki gætu þau
átt það á hættu að heimilið yrði leyst
upp. Þegar móðirin deyr standa
börnin frammi fyrir spurningunni:
Hvað nú? í fávisku sinni og einangrun
taka þau þá örlagaríku ákvörðun að
grafa hana sjálf.
HVER STAL SÖGUNNI MINNI?
í Steinsteypugarðinum renna sjálf
atburðarrásin og hugur sögumanns í
einn farveg. Hvert smáatriði frásagn-
arinnar er skipulagt út í ystu æsar og
draumar og hversdagslegir fyrirboðar
gegna stóru hlutverki. Stig af stigi
magnast draumar sögumanns, verða
skelfilegri og skelfilegri, þar til hann >
að lokum býr í sinni eigin martröð.
í Steinsteypugarðinum má segja að
hið svonefnda magiska raunsæi hafi
fundið sinn evrópska tón. Hver setn-
ing felur í sér möguleika á ótrúlegu
sagnaflæði en öllu er haldið í skefjum:
„Einu sinni hafði húsið okkar staðið
við götu sem var full af húsum. Nú
stóð það í auðn þar sem brenninetlur
uxu á milli beyglaðra bárujárnsbúta."
Ekki varð komist hjá því frekar en
fyrri daginn að Steinsteypugarðurinn
vekti umtal og hneyksli, ekki bara
vegna efnisins þar sem fjögur börn
búa ein og sér með lík móður sinnar í
kjallaranum, heldur var lan McEwan
nú sakaður um ritstuld.
Sagan átti að vera líkari bók Julian
Gloags In my Mother's House en
góðu hófi gegndi. Sjálfur segir lan
McEwan: „Þlottin eru svipuð en það
eru plott mjög oft.“ Viðfangsefni
sögunnar segir hann vera þær
aðstæður þegar engin félagsleg
stjórnun er lengur fyrir hendi, engir
foreldrar, enginn skóli, að hugmyndin ^
hafi verið að setja Flugnahöfðingja
24