Teningur - 01.10.1989, Blaðsíða 62

MIG LANGAR ÚT í GEIMINN í KVÖLD
Ornette Coleman er óumdeilanlega
einn af brautryöjendum í jazztónlist
eftir síöari heimsstyrjöld. Þessi sér-
stæöi altsaxófónleikari hefur á rúm-
lega þrjátíu ára ferli jafnan fariö sínar
eigin leiöir óháö tískustraumum, en
haft gífurleg áhrif á hljóðfæraleikara
og áheyrendur um allan heim. Hann
fæddist í Forth Worth í Texas áriö
1930, sonur saumakonu og baseball-
leikara. Hann er sjálflæröur aö mestu.
Á táningsárunum fór hann aö leika
með bebop-, rytma&blús- og dans-
hljómsveitum í Texas og víöar í
Suðurríkjunum.
í lok 6. áratugarins setti hann jazz-
veröldina á annan endann er hann
mætti til New York-borgar meö kvart-
ett sinn sem í voru auk hans Don
Cherry á trompet, Charlie Haden á
bassa og Billy Higgins eða Ed Black-
well á trommur. Nú hljóma hljóðritanir
þessarar sveitar fremur sakleysis-
legar en í þá daga var talað um „and-
jazz". Á 7. áratugnum starfrækti Cole-
man tríó meö þeim David Izenson á
bassa og Charles Moffett á trommur,
hóf aö leika á fiölu og trompet auk
saxófónsins og skrifaði og lét flytja
fyrstu tónsmíöar sínar fyrir blásara-
og strengjasveitir.
Áriö 1971 tekur Coleman svo upp
plötuna Science Fiction meö
nokkrum samstarfsmönnum sínum
frá fyrri árum, Cherry, Higgins, Black-
well og Haden auk trompetleikarans
Bobby Bradford, tenorsaxófónleikar-
ans Dewey Redman, söngkonunnar
Asha Puhtli og Ijóöskáldsins David
Henderson. Þessi plata var glæsi-
legur endapunktur á tilteknu skeiöi á
ferli Colemans, tónlist sem leiftraði af
krafti og sköpunargleöi.
í janúar 1973 var Coleman staddur
í Marokkó. í fjallaþorpinu Joujouka
heillaöist hann af tónlist heimamanna
sem léku á trumbur og eins konar óbó
samkvæmt aldagamalli hefö og köll-
uöu sig Panpípuleikarana. Þaö sem
hreif hann mest var aö þarna voru
notuð hljóöfæri sem ekki voru sam-
stillt að evrópskum hætti en engu aö
síður náðist hreinn samhljómur. Cole-
man tók upp saxófón sinn og trompet,
kveikti á segulbandinu og lék með
hljómsveitinni lengi dags og nætur.
Coleman fór fram á þaö aö þáverandi
útgáfufyrirtæki, Columbia, gæfi út
þennan spuna hans meö Marokkó-
búunum á þremur hljómplötum í
öllum útibúum sínum vítt og breitt um
heiminn samtímis. Ráöamenn fyrir-
tækisins tóku hugmyndinni íálega og
enn eru þessar upptökur óútgefnar.
Lítiö brot er þó aö finna á plötu Cole-
mans, Dancing in your Head, frá
1976. Þess má og geta aö Brian
Jones, gítarleikari Rolling Stones,
hljóðritaði Panpípuleikarana í Joujouka
og gaf út á plötu skömmu áöur en
hann lést.
Stuttu síðar hélt Coleman til Lund-
úna og hljóðritaði meö Lundúnasin-
fóníuhljómsveitinni undir stjórn David
Measham sinfóníu sína Skies of
America sem gefin var út á plötu árið
1972. Verkið er óöur til fegurðar him-
insins og Coleman segist hafa samið
þaö undir áhrifum frá dvöl sinni meö
indíánaættbálki einum. Hann haföi
líka viljaö lýsa fegurð Ameríku meö
einhverju sem heföi engin landamæri.
Himinninn væri án takmarka og hátt yfir
erjur og flokkadrætti á jöröu niöri
hafinn. „Mig langar út í geiminn í
kvöld,“ verður Coleman stundum aö
orði og er þaö lýsandi fyrir tónlist
hans.
í greinargerö á plötuumslaginu
segir Coleman að verkið sé samið
samkvæmt svokallaöri „harmolód-
ískri" kenningu sem fjalli um laglínu,
röddun og hljóöfæraleik sem feli í sér
hreyfanleg form. Ennfremur segir
Coleman aö í verkinu sé beitt harmo-
lódískri módúlasjón sem þýöi aö skipt
sé um tónhæö án þess að breyta um
tóntegund. Hann segist hafa notaö
efri hluta tónsviðsins vegna þess aö
hann hafi langað til aö hljómsveitin
myndaði mjög skýra hljóöímynd af
jörð og himni og auk þess hugblæ
nætur, stjarna og dagsbirtu. Hinir
einstöku kaflar verksins séu ekki
skrifaðir í neinni ákveðinni tóntegund
og þar sé blandað saman transpóner-
uðum og ótranspóneruðum hljóö-
færum en allir leiki sömu tónbilin.
Þannig er sama laglínan leikin í
mörgum mismunandi tónhæöum
samtímis, en það gefur verkinu ákaf-
lega voldugan hljóm. Skær altsaxó-
fónn Colemans svífur svo yfir öllu
saman í nokkrum köflum, en öflugt
slagverkið gegnir veigamiklu hlut-
verki. Síðan hefur Coleman flutt
verkið á tónleikum meö sinfóníu-
hljómsveit og rafmagnshljómsveit
sinni Prime Time í sameiningu.
Um það leyti sem Skies of America
60