Birtingur - 01.01.1968, Blaðsíða 16

hann dáir mjög hefur hann verið útlagi. Hann
lagði stund á myndlistarnám og var listmálari
um sinn; en bækur fóru að koma út eftir hann
1947 og leikrit var sýnt eftir hann á tilrauna-
sviði í Stokkhólmi 1950: Rotundan. Hann
hefur líka fengizt við kvikmyndastjórn, og
hefur gert stuttar avantgardemyndir.
Þegar Peter Brook stjórnaði leikritinu Marat/
Sade í Lundúnum þótti það einhver magnað-
asta sýning sem menn höfðu lengi séð. Þar
mættust listamenn sem áttu saman. Peter
Brook er einn af fremstu leikstjórum sem nú
eru uppi, annálaður fyrir Shakespearesýningar
sínar sem eru gerðar undir áhrifum frá hinum
nýstárlegu viðhorfum Pólverjans Jan Kott sem
skrifaði stórmerka bók: Shakespeare, samtíð-
armaður okkar. í baksýn við báða þessa menn
Brook og Weiss hillir undir hinn ógæfusama
snillianda leikhússins Antonin Artaud sem
lagði grundvöllinn að svonefndu théátre de
la cruauté, grimmdarleikhúsinu sem er
mjög komið aftur á dagskrá. Arthaud var ljóð-
skáld og leikhúsmaður, afkastamikill rithöf-
undur. Hvað átti hann við með théátre de la
cruauté? Artaud gerir grein fyrir hvernig
hann noti orðið cruauté eða grimmd í bréfum
til vinar síns hins merka bókmenntamanns
Jean Paulhan sem hann skrifar 1932 og segir:
Þessi grimmd er hvorki sadismi né blóðsút-
hellingar .. . ég rækta ekki skelfinguna kerfis-
bundið. Það verður að skilja orðið „grimmd“
í víðtækri merkingu og ekki lostafullum hold-
legum skilningi sem venjulega er í það lagður.
Og þegar ég geri það heimta ég rétt til þess
að rjúfa hinn vanabundna skilning málsins,
sprengja í eitt skipti fyrir öll brynjuna, ná
járnflibbanum af hálsi þess, í stuttu máli snúa
aftur að orðmyndunarfræðilegum eða etímó-
lógískum uppruna málsins (uppsprettu) sem
alltaf kallar fram áþreifanlegan eiginleika í
miðju abstraktra hugtaka . .. Artaud segir að
þessi grimmd sé í skilningi hans fyrst og fremst
skýr hugsun og miskunnarlaus sjálfsstjórn og
ströng ákvörðun. Hann noti þetta orð í tengsl-
um við lífsþorstann, alheimslegan kosmiskan
strangleika og óhaggandi nauðsyn, í þeim
þekkingarfræðilega skilningi, í gnostískum
skilningi lifandi hvirfilbyls sem étur myrkrið
í skilningi sársaukans en án óhjákvæmileg-
leika hans myndi lífið ekki halda áfram; þráin
stendur til hins góða, það fæðist eingöngu af
athöfninni; hið illa er varanlegt. Hann talar
um leikhúsið sem magíska athöfn, töfrafullt
og linnulaust sköpunarstarf og viðleitni, og
leikrit þar sem ekki væri þessi friðlausi sköp-
unarvilji ásamt blindum lífsþorstanum sem á
öllu getur sigrast sem komi fram í hverri
hreyfingu og athöfn og í þeim anda sem
streymir úr sögunni allri að baki leiksins, það
væri óþarft leikrit, segir Artaud. Hér er ekk-
14
BIRTINGUR