Birtingur - 01.01.1968, Blaðsíða 61

ATLI HEIMIR SVEINSSON: LISTAMANNALÍF II
Þróun tónlistar í Evrópu seinustu aldirnar
hefur leitt til þess, að í dag eru öll hljóð sem
til eru, og eiga eftir að finnast, hugsanlegur
efniviður í músík. Þessi staðreynd hlýtur að
valda miklum breytingum á skilningi okkar á
tónlist, stöðu hennar í þjóðfélaginu og aðferð-
um okkar við samningu nýrrar tónlistar.
Núna sjáum við í fyrsta skipti hilla undir
músík, sem höfðar jafnt til allra jarðarbúa,
hvort sem þeir eru fæddir í Bandaríkjunum,
Þýzkalandi, Súdan, Japan eða Kína. Verk John
Cages, Stockhausens og annarra eru afsprengi
hugmyndasamruna austurs og vesturs, nýrrar
tækni og aldagamallar speki. Við stöndum
andspænis fjölda nýrra vandamála, sem ein-
hverjir munu koma til með að leysa.
Ég sagði áðan: öll hljóð eru hugsanlegur efni-
viður í músik. Leit að nýjum hljóðum, hljóð-
könnun (líkt og landkönnun), er einn þáttur
í starfi tónskáldsins. En aðeins einn, því hvert
hljóð sem við uppgötvum verður að breyta
skilningi okkar á músikkinni, hvert hljóð lýt-
ur sínum lögmálum, og verður að meðhöndlast
samkvæmt þeim. Og hér er það sem flestir
okkar bregðast. Við erum alltaf að taka hljóð,
klippa þau, mæla þau, meta þau, pússa þau
svo þau passi inn í eitthvert mót, form, sem er
vanalega draugur aftan úr grárri forneskju.
Einhver vitur maður sagði að hlutverk lista-
mannsins væri að koma skipulagi á kaosinn,
og einhver ennþá vitrari maður sagði að lista-
maðurinn ætti að gera skipulagninguna að
kaos. Ég held að hvorki kaos né skipulagning
skipti máli, ef við hættum að reyna að ráða
yfir hljóðinu, en reynum þess í stað að finna
hvernig það vill vera, hvar það vill vera, og
hvert það vill fara. Víðasta skilgreining á mús-
ik, sem ég get hugsað mér: tími, hljóð, þögn
— ef hún er til. Hljóðið er ein af höfuðskepn-
unum, og gæti það ekki verið hlutverk tón-
skáldsins að sýna mönnunum höfuðskepnu
þessa í allri sinni ógn, sætleik og dýrð, í tím-
anum, þessari undarlegu hringekju lífsins og
dauðans? Aðeins sýna hana, en ekki láta hana
leika fyrir okkur tillærðar kúnstir eins og sæ-
ljón í fjölleikahúsi.
En hvað með fegurðina, kunna menn að
spyrja? Fegurðin er aðeins einn af þáttum
listarinnar, sem hún stundum grípur til en
getur líka verið án. List á miklu meira skilt við
líf en fegurð. Að mínum dómi er sú mikla
tónlist sem ég þekki, ekki endilega tiltakanlega
falleg, né fullkomin. Níunda sinfónían ber
ekki af öðrum verkum vegna fegurðar sinnar
eða fullkomnunar. Frá sjónarhóli fagurfræð-
innar má eflaust margt að henni finna og frá
sjónarhóli tónsmíðatækninnar líka, en hún er
mannlegri með öllum sínum kostum og göll-
um en flest önnur verk og meira í ætt við líf-
ið. Beethoven, sú mikla manneskja og lista-
BIRTINGUR
59