Birtingur - 01.01.1968, Blaðsíða 18

Ég sá í Varsjá í fyrrasumar hið nístandi leikrit
hans Rannsóknina Die Ermittlung sem
segir frá fangabúðunum í Auswitz, byggt á
réttarhöldunum í Frankfurt 1963 til 65 og
tekið upp úr málsskjölunum, kallað óratórí-
um í ellefu söngvum. Þar er dreginn saman
hinn ægilegi fróðleikur um fangabúðirnar
sem gera öll lýsingarorð fáránleg: þarna koma
bara fram staðreyndir. Það eru staðreyndir og
aftur staðreyndir, ekkert er sagt í leikritinu
sem ekki kom fram við réttarhöldin úr munni
vitnanna fárra fórnardýra sem eftir lifðu, og
hinna ákærðu sem vitanlega voru allir sak-
lausir og voru bara að hlýða fyrirskipunum.
Auswitz er ekki langt frá Varsjá, ég gekk þar
langa ganga í múrsteinshúsum og á báðar
hendur voru ljósmyndir sem nazistar höfðu
tekið af fórnardýrum sínum með nafni skráðu
fæðingardegi og dánardegi, og það var sagt
hvenær þeir höfðu komið í fangabúðirnar.
Fáir náðu að lifa heilt ár. Alls staðar var vís-
indaleg nákvæmni og allt bókhaldið var í lagi,
hár af fólkinu í einum bing, gleraugu í öðrum,
barnaskór, enda starfaði fyrirtækið fyrir
fremstu iðnaðarsamsteypur Þýzkalands, og
þarna ríkti nýtnin og virðingin fyrir öllum
verðmætum nema þeim einu sem skipta máli,
þeim sem búa í manneskjunni. Það er erfið
ganga á milli þessara andlita hinna myrtu sem
horfa á einn ferðamann aleinan á löngum
gangi. Peter Weiss segir í leikriti sínu frá
lengd og breidd ofnanna, lýsir öllu nákvæm-
lega, og einn þátturinn heitir söngurinn um
Zyklon B þar sem er sagt nákvæmlega frá
hvernig var drepið með þessu eitri sem var
kallað því nafni, allt leikritið er sagt frá á lágt-
stemmdan hlutlægan hátt sem orkar svo sterkt
að margir geta alls ekki setið til loka í leik-
húsinu og fjölmörgum fer líka þannig þegar
þeir lesa leikritið að geta ekki lesið nema
stuttan kafla í senn. Það má nærri geta hvort
það veki ekki sérstök geðhrif að sjá þetta leikrit
í Póllandi þar sem fólk þjáðist meira en flestir
aðrir vegna nazistanna enda hef ég sjaldan
orðið eins snortinn af leiksýningu þótt ég
skilji ekki pólsku, ég hafði lesið það áður á
þýzku. Þessari sýningu var stjórnað af Erwin
Axer sem eitt sinn átti að koma hingað og
stjórna Brecht í Þjóðleikhúsinu en gat því
miður ekki komið. Ingmar Bergman hefur
sett upp þetta leikrit í Stokkhólmi og hinn
þekkti gagnrýnandi Bengt Jahnsson sagði um
þá sýningu að hann hefði aldrei séð neitt í
leikhúsi sem hefði komið nándar nærri eins
miklu róti á tilfinningar sínar og þessi sýning.
Fyrir nokkru var næstsíðasta leikrit Peter
Weiss frumsýnt í Stokkhólmi: Söngurinn um
lúsítönsku grýluna. Það fjallar um kúgun
Portúgala í Angola, nýlendu þeirra í Afríku.
Það er einskonar söngleikur, tónlistin er eftir
16
BIRTINGUR