Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2009, Blaðsíða 139

Um stóran og lítinn staf
137
Þetta má skýra með dæmunum sem eru tekin í málfræði Björns Guðfinns-
sonar og íslenskri orðabók (sbr. (4) og (5) hér á undan):6
(7) a. Hann heitir Sigurður/Arni/Snati ...
b. Þetta er maður/borg/bók/fugl/hestur...
c. Staðurinn heitir Reykjavík/Akureyri...
I næsta kafla verður sýnt hvernig mætti nýta þessa einföldu hjálparreglu
eða þumalfingursreglu í (6) til að greiða úr nokkrum flækjum í ritreglum
ótafsetningarorðabókarinnar og draga úr ósamræmi þar.
3- Greitt úr flækjum og dregið úr ósamræmi
II. kafli ritreglnanna í Stafsetningarorðabókinni fjallar um stóran og lítinn
staf. í þeim kafla eru alls 25 greinar og hann nær yfir níu blaðsíður. Eins
°g áður segir eru þessar greinar að hluta til hugsaðar sem nánari útfærsla
og túlkun á fyrirmælum auglýsinga Menntamálaráðuneytisins. Sumar
greinarnar eru ljósar og einfaldar en aðrar duga varla til að skýra það sem
þær eiga við, eins og Margrét Jónsdóttir bendir á í áðurnefndum ritdómi
(sjá (3) hér framar). Til þæginda má skipta þeim í tvo flokka:
(8) a. Greinar sem fjalla um undantekningar frá meginreglunni um stóran
staf í upphafi sérnafna.
b. Greinar sem fjalla um undantekningar frá þeirri meginreglu að sam-
nöfn skuli að jafnaði skrifa með litlum upphafsstaf.
Eins og vænta má eru mun færri greinar úr fyrri flokknum, enda er megin-
feglan um stóran staf í upphafi sérnafna orðuð eins og hún sé, eða eigi að
Vera, undantekningarlaus (sbr. (íb) hér á undan). Greinar um stóran staf
1 samnöfnum eru mun fleiri og flóknari, enda er þar gefið ákveðið svig-
rúm í ritreglunum (sbr. (ía) hér framar). Hér á eftir verður litið á nokkur
dæmi sem tengjast þessari umræðu og sýnt hvernig má skýra þau með til-
vísun til hjálparreglunnar í (6) um einkenni sérnafna og samnafna. í 3-1eru
6 I þessu sambandi þarf þó að gæta að tvennu. I fyrsta lagi er vert að minna á það atriði
Ur skilgreiningu sérnafna að þau eiga við nöfn á tilteknum einstaklingi eða eintaki, eins og
Segir í skilgreiningunum í (4) og (5) hér á undan. Þess vegna þarf að nota eintölu eins og
hér er gert þegar verið er að prófa það með notkun heita og vera hvort um sérnafn sé að
r^ða eða ekki (sjá nánar í 3.2.1 hér á eftir). f öðru lagi er hægt að nota sérnöfn með vera
Þegar verið er að vísa til ákveðins einstaklings með nafni með því að segja hver hann frem-
Ur en hvað, sbr. dæmi eins og Þetta er Jón.