Ritmennt - 01.01.1997, Síða 72

JÓN ÓLAFUR ÍSBERG
RITMENNT
Afskrift Sigurðar Jónssonar af Vatns-
fjarðarannál elsta.33
1401 Hófst mikla plágan á Islandi, og hefur þá
dvínað annálaskrif um þann tíma og eptir það.
1402 Stóð yfir á Islandi og gekk sú mikla plága.
Þó xv færi til greptrar með einum þá komu ekki
heim nema iiij. Þá var heitið mörgu, föstum og
psaltarasöngum og maríugöngum og að gefa 1/2
vætt silfurs til Hóla, til að búa byskups Guð-
mundar Skrín með. Do Tartara kongur Tamerda-
nes sem fangaði Tyrkjakeisarann. Þennan vetur
var Vigfús Ivarsson hirðstjóri af Islandi. Urðu
menn víða bráðdauðir. Var sen Cometa I noróri.
Mikil sótt um öll lönd hafði hún þá gengið um
Suðurlöndin um Danmörk Svíaríki og Noreg.
Gekk þá plágan sem mest norður í landi, með
ákaflegu mannfalli.
1403 Áskell varð erkibiskup í Niðarósi eptir Vin-
ald þar og var sá xxasti þar. Kom iít Vilchin og
Vigfús ívarsson með samri magt eður meiri.
Urðu margir fyrirburðir og stórdraumar. Kom í
Hvalfjörð Einar Herjólfsson. Var á því skipi sótt
mikil. Sló þegar sóttinni á landsfólkið með
mannfalli. Andaðist séra Óli Svarthöfðason og
vii sveinar hans í Botnsdal, þegar hann reið frá
skipinu.
1404 Fór hertogi Gertt af Slesvig og Holstein inn
í Danmörk og var þar í hel sleginn með þeim
helsta Holsteinska aðli. Mannfall um allt ísland.
Andaðist séra Höskuldur fónsson. Hann var
ráðsmaður I Skalhollti. Andaðist séra Þórður og
séra Steinmóður og séra Halldór - þeir réðu
Hólabiskupsdæmi - og allt lærðra manna nema
vi prestar, iij djáknar og hér með bróðir á
Þingeyrum.
Eins og sjá má riólast alltaf einhver liluti
textans þegar hann er skrifaður upp, athurð-
ir færast jafnvel á milli ára og það sem ein-
um annálaskrifara þykir markvert nefnir
annar ekki. Tengslin milli handrita virðast
samt noklcuð ljós meðal annars vegna þess
að vitað er hvaða heimildir hver skrifari
hafði. Afskrift séra Sigurðar sker sig þó aug-
ljóslega úr en afskrift hans og annálagrein-
arnar eru að mestu samhljóða en auk þeirra
er Vatnsfjarðarannáll elsti í handriti hans.
Jón Helgason telur að séra Sigurður hafi
stuðst við annálagreinarnar í afslcrift sinni
og að þær séu því heimild hans en séra Jón
hafi elclci slcrifað eftir honum.34
Augljóst er að annálagreinarnar, AM 702
4to, eiga ættir að relcja til annarra en af-
slcrifta af áðurnefndum annálum. Var í
Vatnsfirði gömul heimild um þessa atlrurði
sem nú er glötuð og hefur elclci verið nolclcr-
um manni lcunnug nema séra Jóni Arasyni,
eins og Hannes Þorsteinsson og Jón Helga-
son töldu? Það verður að teljast ólílclegt og
spyrja má: Hvers vegna þelclcti Magnús
prúði hana elclci? Séra Jón hafði góð lcynni
og sambönd við aðra annálaskrifara og
handritasafnara, t.d. Brynjólf bisicup, og
hvers vegna vissu þeir elclci af þessari lreim-
ild? Þannig er hægt að spyrja áfram en fátt
verður um svör. Getur það verið að heimild
annálagreinanna sé elclci einhver glötuð
slcræða í Vatnsfirði heidur Nýi annáll eða
hugsanlega einhver afslcrift af honum?
Fljótt á litið virðist það elclci ósennilegt og
ljósasta dæmið um tengsl þessara handrita
er að Einar Herjólfsson og Áli (Óii) Svart-
höfðason eru þar nafngreindir en hvergi
annars staðar. Gegn þessu stendur sú stað-
hæfing að annálahöfundar 17. aldar hafi
elclci þelclct Nýja annál. Jafnvel þó að hægt
33 Teldð eftir Lbs 157 4to. Textinn sem er skáletraður
er úr annálagreinunum tólf en séra Sigurður Jóns-
son hefur skrifað þær nær orðrétt upp, sbr. Jón
Helgason: Tólf annálagreinar frá myrkum árum,
bls. 417.
34 Jón Helgason: Tólf annálagreinar frá myrlcum ár-
um, bls. 417.
68