Vera - 01.04.1999, Blaðsíða 12

Geðheilsa kvenna
DDD/IOOOIb /dag
langvinnt eöa síendurtekið. Alvarlegt þunglyndi ætti reyndar alltaf að
lækna með lyfjum þótt viðtöl geti reynst þar gagnleg sem hluti af
meðferö.”
Er nóg að fara til heimilislæknis og segjast líða illa til að fá geð-
deyfðarlyf?
„Ég vona að það sé ekki nóg. Flestum líður illa af og til, sérstaklega
ef eitthvað bjátar á í lífinu. Menn geta fundið fyrir depurð, kvíða, sorg
og leiða án þess að um þunglyndi sé að ræða. Það er mikilvægt að
greina þessi eðlilegu viðbrögð frá eiginlegu þunglyndi. Hins vegar
geta þessi eðlilegu viðbrögð stundum þróast yfir I þunglyndi fái ein-
staklingurinn enga aðstoð þegar hann leitar eftir hjálp. Það getur því
haft fyrirbyggjandi gildi að auðvelda sjúklingnum að tjá sig um sín
vandamál og vinna að úrlausn þeirra, jafnvel þó hann sé ekki talinn
vera þunglyndur. Örugglega miklu gagnlegra heldur en að gefa
þunglyndislyf þegar ekki er um eiginlegt þunglyndi að ræða. Á hinn
bóginn fer greining á þunglyndi eftir ákveðnum skilmerkjum sem eru
mjög skýr. Stundum geta þó líkamlegir sjúkdómar villt sýn, svo sem
röskun á skjaldkirtli eða aðrar geðraskanir eins og áfengissýki. Ef um
áfengisvandamál er að ræða samhliða þunglyndinu svara sjúklingar
meðferðinni treglega og þurfa að hætta drykkju til þess að lyfin komi
að fullu gagni.”
Hversu lengi standa lyfjameðferðir yfirleitt? Er ekki erfitt að
hætta? Getur myndast vitahringur?
„Algengast er að fólk fái þunglyndisköst. Ef sjúklingur svarar lyfja-
meðferð á hann að vera áfram á lyfjunum í 6-12 mánuði eftir að hann
er orðinn nokkuð góður. Stundum taka einkenni sig upp ef reynt er
að hætta og þá þarf að lengja tímann um nokkra mánuði eða jafnvel
eitt til tvö ár. Ef um endurtekin köst er að ræða getur þurft að taka
lyfin til langframa. Það hefur ekki verið nógu vel rannsakað enn sem
komið er hvort það myndast einhver vítahringur við töku nýrri lyfjanna
sem gerir fólki illmögulegt að hætta töku þeirra. Flestar rannsóknir til
þessa hafa aðeins litið á notkun lyfjanna í stuttan tíma, nokkra mán-
uði. í praxis virðist oft vera erfitt að hætta þótt þessi lyf séu á engan
hátt ávanabindandi. Skammtar fara hins vegar ekki stigvaxandi þótt
stundum þurfi að auka skammta I byrjun meðferðar eða eftir fáeina
mánuði ef svörun er ekki nægileg.”
Nú kemur fram í grein þinni að helmingi fleiri konur en karlar fá
lyfjameðferð gegn þunglyndi en að flestar rannsóknir á þessum
lyfjum hafa verið gerðar á körlum. Skiptir þetta máli?
„Já, það skiptir máli, þar sem frásog, umbrot, dreifing og niðurbrot
lyfja getur verið með öðrum hætti hjá konum. Aðalástæðan fyrir að
menn hafa verið tregir að rannsaka ný lyf á konum er að verði þær
þungaðar á meðan á rannsókn stendur verður fóstrið óhjákvæmilega
útsett fyrir lyfinu. Það er hins vegar vaxandi áhugi á að kanna sér-
staklega áhrif geðdeyfðarlyfja á konur og við vitum örugglega meira
um þetta svið eftir fáein ár.”
Hvað finnst þér um að unglingar séu settir á þunglyndislyf?
„Ég er ekki sérfræðingur í barna- og unglingageðlækningum en mér
hefur samt skilist að börn og unglingar svari þessum lyfjum ekki á
jafn sannfærandi hátt og fullorðnir. Tilhneigingin hefur samt verið að
setja yngra og yngra fólk á þunglyndislyfjameðferð. Við erum hins
vegar að greina þunglyndi hjá yngra og yngra fólki. Sumir telja að
fyrsta þunglyndiskast komi nú orðið fyrr á ævinni heldur en það gerði
fyrir 40 - 50 árum síðan og sé tengt örum þjóðfélagsbreytingum.
Hins vegar getur verið að þetta tengist breyttum greiningaraðferðum,
kannski er þunglyndi greint á skilvirkari hátt hjá unglingunum, eða á
annan hátt.”
Fyrirbyggjandi aðgerðir æskilegar
Fyrirbyggjandi aðgerðir, hverjar gætu þær verið?
„Það væri æskilegt að geta á einhvern hátt dregið úr tíðni þunglynd-
is í samfélaginu eða að minnsta kosti úr afleiðingum þess. Þunglyndi
veldur miklum einstaklingsbundnum þjáningum, dregur úr lífsgæð-
um, er streituvaldur í fjölskyldum, ekki síst fyrir börn þunglyndra, og
dregur meira úr vinnugetu en margir aðrir sjúkdómar. Sumir ná sér
ekki að fullu, einkum þeir sem hafa fengið síendurtekin köst. Á sein-
Notkun geðdeyfðarlyfja 1989-1998
(ársfjórðungstölur)
■ N06AB03 Flúoxetín
45 ' N06AB05 Paroxetfn
■ N06AB04 Cítalópram
■ N06AB06 Sertralín
■ N06AX03 Míanserín
N06AX16 Venlafaxín
40 N06AQ02 Móklóbemiö
■ N06AX11 Mirtazapín
■ N06AF01 Ísókartxixasíð
ustu áratugum hefur til dæmis tekist að draga úr tíðni dauðsfalla af
völdum hjarta- og æðasjúkdóma, að hluta til vegna fyrirbyggjandi
aðgerða í samfélaginu. Ættum við ekki að stefna að því líka að fyrir-
byggja þunglyndi að einhverju leyti? Það má hugsa sér fyrirbyggj-
andi aðgerðir gegn þunglyndi á tvennan hátt. Annars vegar að grípa
snemma inn í og stöðva þróun þar sem væg streitu-, depurðar- og
kvíðaeinkenni eru til staðar. Hins vegar að reyna að koma við fyrir-
byggjandi meðferð á hópum sem eru í sérstakri hættu að fá þung-
lyndi og þá ef til vill sérstaklega hjá börnum og unglingum. Vitað er
að börn þunglyndra eru í sérstökum áhættuhóp. Sama á við um þau
börn og unglinga sem hafa lítið sjálfstraust, eru neikvæð í hugsun,
sérstaklega varðandi allt sem snertir þau sjálf (ég er ómöguleg, ég
get ekkert, þýðir ekki fyrir mig að reyna). Fræðilega séð ætti að vera
mögulegt að hluta til að draga úr seinni tíma þunglyndi hjá þessum
krökkum með því að kenna þeim jákvæðari og hagstæðari afstöðu
til lífsins og auka færni þeirra í samskiptum við aðra og í því að nota
virk úrræði til lausnar vandamála, í stað þess að bíða þess að ógæf-
an dynji yfir. Þess má geta að stúlkur strax við 10-11 ára aldurinn
hafa minna sjálfstraust en strákar, treysta sér síður til hlutanna og
eru ólíklegri til að trúa því að þær geti sjálfar haft áhrif á gang mála
ef eitthvað erfitt kemur upp. Margir telja að þessi afstaða stuðli að
þunglyndi síðar í lífinu þegar einstaklingur þarf að fara að takast á
við hina ýmsu erfiðleika og mótlæti lífsins.”
En hvað er hægt að gera við vægum streitueinkennum, kviða,
leiða, áhyggjum og svefnleysi?
„Ég hef þegar minnst á mikilvægi þess að fá nægan stuðning frá vin-
um og vandamönnum og leita eftir honum, sé ekki einhver sem býð-
ur sig fram að fyrra bragði. Allt sem losar um streitu og dreifir hug-
anum virðist einnig til bóta. Hæfileg hreyfing og áreynsla, slökun,
áhugamál, að skipuleggja eitthvað skemmtilegt, sökkva sér niður í
eitthvað sem tekur upp hugann. Gagnstætt því sem margir halda
virðist ekki gagn að því að velta sér endalaust upp úr áhyggjum,
heldur reynist almennt betur að reyna að finna einhver ráð til úrbóta
á núverandi aðstæðum þótt oft sé það ekki hægt nema að einhverju
leyti. Þetta er eins og þeir segja í AA fræðunum: breyta því sem
maður getur breytt en sætta sig við afganginn.”
Hvar getur maður leitað sér hjálpar við þunglyndi?
„Hjá heimilislæknum, geðlæknum á stofum út í bæ eða á göngu-
deildum spítala og hjá sálfræðingum.”
12