Vera - 01.04.1999, Blaðsíða 24

gagns eftir að skóla lauk, unnu þær önnur
störf en hússtörf og þá hvers konar störf og
að hve miklu leyti, hvernig var viðhorf þeirra
til heimilis- og uppeldisstarfa, hvernig fram-
kvæmdu þær sitt heimilishald, hvað eyddu
þær miklum tíma í hin daglegu hússtörf,
fannst þeim rétt að húsmæður ynnu einnig
önnur störf, var þeim nóg að sinna einungis
um heimili, hvernig eyddu þær tómstundum
sínum, hvernig lesefni völdu þær sér, höfðu
þær lokið frekara námi og þá hverju, hvað
höfðu þær hugsað sér að gera af sér þegar
börnin stækkuðu og þær væru ekki eins
bundnar við heimilið, væru þær tilbúnar ef
færi gæfist að hefja einhver störf, eitthvert
nám eða halda áfram þar sem frá var horfið,
fannst þeim að fyrri skólaganga myndi verða
þeim stuðningur og gagnleg hvað það
snerti, höfðu þær alla tíð frá skólalokum
sinnt alvarlegum áhugamálum og þá hverj-
um, fannst þeim eitthvað á skorta að þær
hefðu á sínum tíma tekið nám sitt nógu al-
varlega, fundu þær nú til þess að þær iðruð-
ust einhvers í þeim efnum?
Höfundur bendir einnig á að þessi árgang-
ur sé meðal þeirra síðustu sem Ijúka skóla-
námi áður en áhrif vissra viðhorfa gagnvart
konum og stöðu þeirra taki fyrir alvöru að
breiðast út. Svörin frá þeim 200 konum sem
þetta tók til í fyrstu lotu gerðu henni það Ijóst
að sá vandi sem ýmsum þeirra var á hönd-
um stóð ekki í sambandi við skólagönguna,
menntunina, eins og þá var útbreidd skoð-
un. Vandamál þessara kvenna voru þau
sömu sem hún kannaðist sjálf mætavel við;
allt það sem gaf lífi hennar innihald, mat
þeirra á menntuninni, var einhvernveginn á
allt annan veg en þær höfðu heyrt haldið
fram á opinberum vettvangi. Þessi viðhorf
þeirra féllu einfaldlega ekki að þeirri ímynd
amerísku konunnar, sem birtist á almennum
vettvangi, í blöðum, og fjölmiðlunartækjum.
Það reyndist vera undarlegt ósamræmi milli
raunveruleikans, staðreyndanna í lífi þeirra
og þeirrar ímyndar sem þær höfðu leitast við
að laga sig að, þess lífsmunsturs sem hún
nefnir „Þjóðsöguna um konuna.” Hún veltir
því fyrir sér hvort einnig öðrum konum finn-
ist þær standa frammi fyrir slíkum andstæð-
um, og hvað það gæti þýtt.
Þá fer Betty Friedan að hefjast handa um
að rekja orsakirnar til þessarar þjóðsögu og
áhrifa hennar á þær konur sem lifðu lífi sínu
samkvæmt henni og voru aldar upp við
hana. Hún nefnir að fleiri sambærilegar fé-
lagslegar rannsóknir hafi verið á döfinni um
þetta sama leyti og minnist einnig á verk
Simone de Beauvoir um vandamál og stöðu
franskra kvenna, sem hafi verið sér til hvatn-
ingar og örvunar. Þá tekur hún einnig fram
að athygli sín hafi mjög beinst að því sviði
sem hin nýrri sálar- og félagsfræði fjalli meira
og meira um, en það er vandamálið um
sjálfsmynd mannsins, identitiet hvers og
eins í heimi nútímans, og hafi það mjög knú-
ið á um framkvæmd þessa verks. Þá kveðst
hún hafa rætt við sérfræðinga hinna ýmsu
greina, svo sem sálfræðinga, lækna, félags-
fræðinga, presta, ritstjóra fjölmargra blaða
og tímarita, kaupsýslumenn, kennara og
prófessora.
Henni fannst dæmið mjög fara að skýrast
er hún átti viðtöl við konur, sem stóðu á ein-
hverskonar tímamótum í lífi sínu, stóðu
frammi fyrir persónulegum vanda. Sumar
reyndust færar til þess að fara inn á nýjar
slóðir, takast á við spurninguna „Hver er ég
raunverulega?” - aðrar viku sér undan. Þetta
voru ungar eiginkonur og mæður sem ekki
hefðu átt að velta neinu slíku fyrir sér, ef
þjóðsagan hefði lög að mæla, og þær gátu
ekki heldur gefið því vandamáli sem íþyngdi
þeim neitt heiti. Höfundur tekur fram að
Hvar endar þetta?
SPYR HÚN. HVERT
LEIÐIR OKKUR SÚ
ÞRÓUN AÐ KONURNAR
LAGI LÍFI SITT AÐ
FYRIRMYNDUM SEM
BJÓÐA ÞEIM AD AF-
NEITA EIGIN SKYN-
SEMI, TAKA HANA
HREINLEGA ÚR SAM-
BANDI ?
hvort sem þær niðurstöður sem hún setur
hér fram séu endanlegar eða ekki, því það er
fjölmargt sem þjóðfélagsvísindin eiga eftir
og verða að fjalla um, þá sé staðreyndin sú,
að vandi amerískra kvenna sé raunverulegur.
Niðurstöður hennar krefjast gagngerra þjóð-
félagslegra umbreytinga og endurbóta, og
e.t.v. verður mörgum hverft við, segir hún,
..en það er trú mín að ekki einungis samfé-
lagið hafi áhrif á konurnar, heldur geti þær að
sínu leyti haft áhrif á umhverfið. Það hefði
verið tilgangslaust að skrifa þessa bók án
þeirrar sannfæringar að hver einstaklingur,
karl eða kona, eigi að geta valið og þar með
skapað sína eigin tilveru, góða eða illa.”
Nafnlaus VANDI
Bókin hefst á kafla sem höfundur kallar
„Hið nafnlausa vandamál” og telur að átt
hafi sér langan aðdraganda. Einhver óskil-
greinanlegur tómleiki tók að gera vart við
sig; spurningin „Er þetta allt og sumt?” fór
smám saman að taka á sig skýrari mynd í
hugum húsmæðra að daglegum störfum
sínum. Árum saman kom ekki fram eitt ein-
asta orð um þessar hugarhræringar kvenn-
anna í allri þeirri orðasúpu sem framreidd var
og skrifuð um konur og fyrir konur í bókum,
tímaritsgreinum og blöðum. Þar var þeim
aftur á móti sagt að hlutskipti konunnar væri
að leita sins lífsinnihalds í hjúskap og móð-
erni. Það var klifað á þeirri fullyrðingu að
æðsta markmið þeirra í lífinu hlyti að vera
það að ná að uppfylla sitt kvenlega, líffræði-
lega hlutverk. [ ræðum og ritum voru þeim
gefin góð ráð, hvernig þeim best mætti
takast að rækta og efla sinn kvenleika. Hon-
um tilheyrði aldeilis ekki löngunin til mennt-
unar, pólitískra réttinda eða sjálfstæðra
starfa, m.ö.o. þess sjálfstæðis sem hinar
stórhlægilegu kvenréttindakonur voru að
berjast fyrir á sínum tíma.
Aldur við giftingu lækkaði stöðugt og fæð-
ingum fjölgaði. Mörgum til stórrar undrunar
var um mikla fjölgun fæðinga að ræða með-
al skólagenginna kvenna; þar sem tvö börn
voru áður reglan voru nú 4-5-6. Konur sem
áður höfðu stefnt að því að stunda sjálfstætt
starf gerðu nú barneignir að aðalstarfi sínu.
Á árunum kringum 1960 var meðalaldur
kvenna við giftingu 20 ár. Sömuleiðis dró úr
aðsókn stúlkna að framhalds- og mennta-
skólum. Fyrir einni öld höfðu frumherjar
kvenréttindabaráttunnar barist fyrir rétti
kvenna til mennta, nú leit helst út fyrir að
þær færu í skólana til þess að krækja í
mann. Eldhúsið og saumavélin varð mið-
punktur í lífi milljóna kvenna! Á þessum
árum, eftir 1950, unnu að vísu margar giftar
konur utan heimilis, einkum við verslunar- og
skrifstofustörf part úr degi og alls hafði um
þriðjungur amerískra kvenna launaða at-
vinnu, en fæstar höfðu alvarleg fagleg sjón-
armið eða markmið með vinnu sinni. Flestar
voru að hjálpa til, t.d. við nám eiginmanns
eða barna, húsbyggingu, húsbúnað, og svo
var að sjálfsögðu um að ræða einstæðar
konur, ekkjur eða fráskildar, sem urðu að
framfleyta fjölskyldu með vinnu sinni. Færri
og færri konur leituðu inn á starfssvið þar
sem krafist var meiri háttar kunnáttu og
menntunar. Skorturinn á hjúkrunarfólki og
kennurum, svo nokkuð sé nefnt, var slíkur
að allsstaðar horfði til meiri og minni vand-
ræða. Vísindamenn, sem voru uggandi
vegna afreka Sovétríkjanna i geimvísindum,
bentu á að í hópi kvenna væri að finna
stærsta forðann af gáfum, sem nýttust ekki.
Það var bara ekki í tísku að stúlkur legðu
stund á eðlisfræði; það var ókvenlegt. Þær
voru m.a.s. margvísar til þess að slá hend-
inni á móti álitlegum námsstyrkjum og fá sér
heldur einhverja létta vinnu meðan þær biðu
eftir því að finna þann rétta eða þá að hann
lyki námi. Takmarkið var eiginmaður, börn,
einbýlishús.
Á fyrstu 15 árunum eftir lok heimsstyrjald-
arinnar síðari var þjóðsagan um lífsfyllingu
konunnar í hlutverki eiginkonu og móður
þungamiðja í viðhorfi nútíma amerísks þjóð-
félags gagnvart stöðu konunnar. Það lífs-
munstur og þá kvenlegu ímynd sem þjóð-
sögunni tilheyrði gat t.d. að líta í skínandi
myndum vikublaðanna; glæsileg húsmóðir,
Ijómandi af velsæld á fallegu heimili, kveðj-
andi eiginmanninn á tröppunum með kurti
24