Vera - 01.12.1999, Síða 27

D A G B Q K
E E M I N I S I A
eftir ÚI f h i I d i Dagsdóttur
<g)
Fyrir um það bil tveimur árum var ég beðin að skrifa grein um „ný" feminísk viðhorf
til kláms fyrir tímaritið Bleikt & blátt. Greinin hét „Blautlegar bindingar og kynlegar konur:
eða femínismi, klám og önnur blæti" og þar fjallaði ég meðal annars um klám sem
tískufyrirbæri, Madonnu, augnaráð og fleira. Það sem ég var beðin að draga fram var viðhorf
femínista gegn ritskoðun, en þá hlið mála þótti vanta i hérlenda femíníska umræðu.
fritsch
Klánh
Réttilega, en það verður að hafa í huga að umræða um klám hér á landi hef-
ur almennt verið fremur takmörkuð, enda varla nema von þarsem sýnilegur
klámiðnaður hefur ekki verið mikill og (sland (sem betur fer?) stutt á veg
komið í klámi. Erlendis, eða réttara sagt i Bandaríkjunum og Bretlandi, hefur
umræðan hinsvegar gengið nokkra hringi, eins og Linda Williams rekur í
bókinni Hard Core: Power, Pleasure and the „Frenzy of the Visible" frá árinu
1989.
Undir lok áttunda áratugarins og á þeim níunda kom fram sterk hreyfing
kvenna gegn klámi, með þær Andreu Dworkin, Susan Griffin, Catherine
MacKinnon og Susanne Kappeler í fararbroddi. Þessar konur sáu bein
tengsl milli neyslu á klámefni og ofbeldis gegn konum og kröfðust harðrar
ritstýríngar. Mörgum (þar með talið mér sjálfri) þykja þessar konur ganga of
langt þegar þær voru farnar að gera allt gagnkynhneigt kynlíf að klámi og
ofbeldi, að því leyti sem innstúnga getnaðar-
limsins stendur fyrir virkt ofþeldi karlsins á
óvirkum líkama konunnar.
f dag má hinsvegar skoða þessa umræðu
sem ákveðið nauðsynlegt innlegg eða ýkju í
umræðuna um samskipti kynjanna, en afstaða
af þessu tagi hlýtur að krefjast svara. Þau svör
létu ekki standa á sér, en fljótlega á eftir þess-
ari ritstýringaröldu kom fram bylgja femínista
sem lýstu sig andsnúnar ritskoðun. Krafan um
ritstýringu hafði valdið því að femínistar fundu
sig skyndilega í einni sæng með íhaldssömum
hægriöflum sem vildu banna allt kynlíf (og alla
framsetningu á kynlífi) sem ekki var fjölskyldu-
væn, og fóru samkynhneígðir fyrstir undir hníf-
inn. Konur gegn ritskoðun voru ekki með öllu sáttar við þessa ritstjórn, og
voru margar reyndar gagnrýnar á ritstjórn yfirleitt á þeim forsendum að erfitt
væri að skilgreina og flokka hvað væri klám, hvað skaðlegt og hvað ekki. Sú
ritstjórn og flokkun er iðulega í höndum karla og annarra handhafa feðra-
veldisins og því ekki endilega kvenvæn. Einnig vildu þessar konur benda á að
klám gæti líka gagnast konum, að því leyti sem klám gæfi konum tækifæri
til að upplifa sig sem kynverur og gæti auðgað kynlíf þeirra.
Ég fór nú ekki mikið í þessar útskýringar en lagði þeim mun meiri áherslu
á ýmsar útleggingar varðandi afleiðingar og tilbrígði við þessa umræðu. Eitt
af því sem ég kom inn á var klám sem tíska; og þá bæði sem tískufyrirbæri
og síðan áhrif allskonar kynlegs klæðnaðar á tískufatnað, og tiltók sérstak-
lega bindingablæti það sem hefur borið nokkuð á ( nærfatastíl, allt frá reirð-
um korselettum til aðhaldandi nærbuxna og sokkabuxna.
Fatahönnuðurinn Jean Paul Gaultier átti ríkan þátt í að draga fram
þetta bindinga- og blætishlutverk nærfatanna, en hann er líklega kunnastur
fyrir samstarf sitt við söngkonuna Madonnu. Brjóstahaldarahlírar ekki bara
skriðu undan kjólunum heldur fjölguðu þeir sér jafnt og þétt og breiddust út
um líkamann í þéttriðnu neti banda og bindinga, samhliða því að brjósta-
haldaraskálarnar færðust utaná kjólana og voru þá oft í yfirstærð og odd-
hvassar. Þessu fylgir aukin áhersla á líkamann og líkamleikann; llkamleika
sem er munúðarfullur og erótískur og eykur meðvitund konunnar um sjálfa
sig sem kynveru, auk þess sem hún undirstrikar eigin yfirráð á líkama sínum
með því að ýkja hann upp og gera hann bæði sýnilegan og hættulegan (sbr.
böndin og oddhvössu brjóstin).
Samhliða böndum og bumbubönum hefur nokkuð borið á auknum vin-
sældum gerfileðurs og vínil-fatnaðar. Þessi fatastíll er einskonar útvötnuð út-
gáfa af s/m klámi og til marks um hvernig klámið hefur verið tekið upp sem
„kitsch" tíska, ákveðin uppreisn lágmenningar
og listlíkis gegn fagurmenningu og hefð-
bundnum gildum. Listlíkið er líka dæmi um
sýnilega ofgnótt, en margir vilja skilgreina klám
sem ákveðna sjónræna ofgnótt, og I því sam-
bandi hefur franski félagsfræðingnun Jean
Baudrillard talað um að nútíma neyslu- og
upplýsingaþjóðfélag sé I eðli sínu klámfengið;
ofgnóttin og ofhlæðið og áherslan á hið sýni-
lega er alltaf að einhverju leyti gróf; klámfeng-
in. Þessi klámfengna sjónræna ofgnótt þarf
ekki endilega að vera af hinu illa, eins og
Baudrillard vill hafa, heldur má ekki síður skoða
hana sem nauðsynlegt hefðarof, andspyrnu
gegn hefðbundnu stigveldi lágs og hás.
Til þess að geta unnið úr þessum hugmyndum þarf ákveðinn grunn eða
ferli sem er einfaldlega ekki fyrir hendi á Islandi, þar sem klám og umfjöllun
um klám (fræðileg sem almenn) hefur ekki verið fyrir hendi. Þegar þessi tíska
kemur (kom?) til Islands inn í algera ördeyðu allrar umræðu þá er hættan sú
að hún fletjist út og hverfist yfir í hreina neyslu, og tapi þeirri sjálfsmeðvitund
og sjálfshæðni sem er listlfkinu I blóð borið. Þessi tilhneiging er þegar orðin
áberandi í umræðunni þar sem karlmenn fara stórum og lýsa yfir einstak-
lingsrétti sínum til neyslu é líkömum og lífum kvenna, án þess að leiða hug-
ann að einstaklingsrétti kvennanna sjálfra. Þannig má segja að hin femíníska
staða hafi snúist við og í stað þess að konur gegn klámi upplifi óþægilega
nánd við hægrisinnað feðraveldi þá eiga konur gegn ritskoðun á hættu að
samlagast frjálshyggjuöflum sem krefjast þess að réttur þeirra til neyslu sé
óheftur og takmarkalaus, burtséð frá því hvort hann brjóti rétt á öðrum.
Þessi tilhneiging er þegar orðin
áberandi í umræðunni þar sem
karlmenn fara stórum og lýsa yfir
einstaklingsrétti sínum til neyslu
á líkömum og lífum kvenna,
án þess að leiða hugann að
einstaklingsrétti kvennanna sjálfra.
vera •
27