Vera - 01.06.2002, Blaðsíða 24

vera
Svona eiga konur að vera
stúlkum er lögð áhersla á útlit en strákum er hrós-
að fyrir afrek. Þetta hefur mótandi áhrif á kynin og
sjálfsmynd þeirra. Það er áhugavert að hlusta á ung-
linga tala um hvað þeim finnst vera mikilvægur
þáttur af persónuleika þeirra. Þegar ég hef beðið
unglinga að nefna eitt atriði sem þeim finnst vera
jákvætt við þau sjálf tala ungar stúlkur undantekn-
ingalaust um eitthvað sem viðkemur útliti þeirra.
Strákar, á hinn bóginn, nefna í flestum tilfellum
eitthvað sem lýsir afrekum þeirra (í íþróttum, námi
eða listum). Feministar hafa fært rök fyrir því að
mikilvægi fegurðar í sjálfsmati gagnkynhneigðra
kvenna sé vegna þess að konur eru hlutgerðar á
meðan karlmenn eru gerendur í sínu lífi.
Sjálfsmynd gagnkynhneigðra kvenna
Flest fólk elst upp við það að finnast gagnkyn-
hneigð vera hin „náttúrulega" kynhneigð sem við
þurfum ekki að velta vöngum yfir. En á síðustu ára-
tugum hefur verið mikið rætt um hlutskipti gagn-
kynhneigðra kvenna og þá sérstaklega í ljósi þess
hver staða þeirra sé í samskiptum við hitt kynið. I
ritum ýmissa (róttækra) lesbískra kvenna er því
haldið fram að gagnkynhneigðar konur muni aldrei
njóta jafnréttis í sambandi sínu við karlmenn. Þeirri
hugmyndafræði er haldið á lofti meðal margra að
gagnkynhneigð kona sé ávallt skilgreind út frá
stöðu sinni og samskiptum við karlmenn. Sem börn
erum við dætur, sem unglingsstelpur verðum við
kærustur, í hjónabandi erum við eiginkonur og síð-
ar mæður. Hlutverk gagnkynhneigðra kvenna er því
á veigamikinn hátt skilgreint út frá því að vera í
hlutverki þiggjanda fremur en geranda. Því var
löngum haldið fram að konur gætu aldrei losað sig
undan kúgun karlaveldisins á meðan þær ættu í
ástarsambandi við karlmenn. A síðustu áratugum
hefur þessi hugmynda-
fræði verið gagnrýnd
harkalega og gagnkyn-
hneigðir, kvenkyns
feministar barist fyrir
því að vera metnar
þrátt fyrir að eiga í ást-
arsamböndum við karl-
menn.
Umræður hafa átt
sér stað um það hvern-
ig beri að skilgreina
stöðu gagnkynhneigðra
kvenna í kynlífssam-
böndum við karlmenn.
Margir hafa haldið því
fram að konur verði
ávallt í þeirri stöðu að
vera „undirlægar" á
sviði kynlífs, því þær
hafi ekki „frjálsan“
vilja til að velja í sam-
skiptum sínum við
karlmenn. Þeir sömu
Sem börn erum við
dætur, sem unglings-
stelpur verðum við
kærustur, í hjóna-
bandi erum við eig-
inkonur og síðar
mæður. Hlutverk
gagnkynhneigðra
kvenna er því á
veigamikinn hátt
skilgreint út frá því
að vera í hlutverki
þiggjanda fremur en
geranda.
halda því fram að konur eltist við að uppfylla mik-
ilvægi þess að vera fallegar og kynþokkafullar fyrir
karlmanninn. Hefur kvenréttindabaráttan ekki
komið okkur út úr þeim vítahring að láta okkar aðal
markmið í lífinu vera að mæta og fullnægja þörfum
karlmanna? Ef við greinum þá þróun sem átt hefur
sér stað í mörgum samfélögum þar sem konur sækj-
ast eftir því að fá sér silíkon á alla líkamsparta til að
vera „kynþokkafullar", þá hafa feministar í aukn-
um mæli mótmælt þessari kvöð sem konum er gert
að búa við. Eða hefur kvenréttindabaráttan tryggt
okkur það frelsi að velja hvernig við viljum vera?
Því vaknar sú spurning í huga mér hvort að fem-
inisti megi vera með silíkon í brjóstum eða á öðrum
líkamshluta. Er okkur leyfilegt að útiloka vissan
hluta kvenna frá feminískum vangaveltum vegna
þess að þær passa ekki inn í þá formúlu sem við
höfum búið til um það hvað teljist vera feministi?
Frelsi til að vera falleg
Þessi umræða er eflaust umdeilanleg og erfitt að
finna einhvern einn snertiflöt. Eg tel hins vegar
nauðsynlegt að við endurskoðum og gagnrýnum
þann hugsunarhátt sem á sér stað í dag. Eins og ég
hef greint frá þá var löngum talið að gagnkyn-
hneigðar konur væru ekki sannir feministar vegna
þess að þær ættu í ástarsambandi við karlmenn og
að gagnkynhneigð væri hornsteinn karlaveldisins.
Hins vegar hefur sagan sýnt fram á að konur jafnt og
karlmenn geta barist fyrir jafnrétti þrátt fyrir að
vera þátttakendur í því kerfi sem byggist á karla-
veldi. En á þessi röksemdafærsla við í þeirri um-
ræðu sem á sér stað í dag um fegurð, kynþokka og
silíkon? Eins og Þorgerður Þorvaldsdóttir greindi
frá í grein sinni í síðasta tölublaði Veru þá hafa
margar konur gagnrýnt innlegg feminista í umræð-
una um fegurð og berjast fýrir fresli til að
vera fallegar. Að sjálfsögðu er mjög mik-
ilvægt að horfa gagnrýnum augum á það
sem á sér stað í kringum okkur og greina
þá þunnu línu sem aðskilur frelsi frá
kvöð. A sama tíma er jafn mikilvægt að
við búum til svigrúm fyrir margbreyti-
leika og stefnum að því að konum (óháð
kynhneigð og útliti) sé gert kleift að fá að
velja. Þetta val er að sjálfsögðu ekki
frjálst né óháð og hvort sem við höfnum
eða samþykkjum gildandi reglur um feg-
urð og kynþokka erum við óhjákvæm-
lega alltaf þátttakendur í þessu leikriti á
einn eða annan hátt.
Grein þessi er byggö á námsritgerö höfund-
ar er nefnist „Telling it straigt from a grrls
perspective“ viö University van Amsterdam
haustiö 2001.