Freyr - 01.05.2003, Blaðsíða 29

Kynbótamat fyrir endingu
mjólkurkúa
Inngangur
I mjólkurframleiðslunni er góð
ending mjólkurkúa mikilvægur
eiginleiki. Illu heilli hefur ending
(tími frá fyrsta burði að förgun)
íslenskra mjólkurkúa styst mjög á
undanfömum áratugum, sem hef-
ur haft verulega aukinn kostnað
við uppeldi nýrra gripa í för með
sér. Margar ástæður eru fyrir þess-
ari styttingu endingartímans. Sem
dæmi má nefna að vemlega aukn-
ar köfur um lægri frumutölu
mjólkurinnar hafa leitt til þess að
förgun vegna júgurbólgu/hárrar
frumutölu hefur aukist stórkost-
lega á undanfömum 20 ámm. Þá
hafði tilkoma kvótakerfisins um
miðjan 9. áratuginn í för með sér
verulega förgun gripa og þar með
lækkun á meðalaldri kúa. Einnig
má nefha að samfara stækkun bú-
anna aukast þær kröfur sem bænd-
ur gera til kúnna varðandi ýmsa
umgengniseiginleika, eins og
mjaltir, þannig að þeim kúm, sem
standa ekki undir væntingum,
verður ekki langrar ævi auðið. Þá
hefur kvótastaða og greiðslur fyr-
ir umframmjólk talsverð áhrif á
umfang förgunar, á yfirstandandi
kvótaári verður tæpast greitt fyrir
neitt umfram kvóta en á síðasta ári
var greitt fyrir allt prótein umfrarn
kvóta. Það em því verulegar líkur
á að aðlögun að framleiðsluheim-
ildum verði mun fleiri kúm að
aldurtila í ár en í fyrra.
Fyrir utan meiri í uppeldiskostn-
að fylgir styttri endingu að það
hlutfall kúastofnsins, sem náð hef-
ur föllum þroska og afköstum, fer
lækkandi. Einnig heför sú mikla
aukning, sem orðið heför á bund-
inni förgun (vegna sjúkdóma), í
för með sér að það svigrúm sem
bændur hafa til að farga kúm
vegna lítillar afkastagetu minnkar.
Það er rúm hálf öld síðan sjónir
manna fóm að beinast að endingu
kúnna, þau sjónarmið komu einna
fyrst fram í sígildri grein eftir Eng-
lendingana Robertson og Rendel
árið 1950. Fyrir um aldarþriðjungi
var síðan farið að huga að kynbót-
um fyrir þessum eiginleika en
efhahagslegt vægi endingar heför
verið metið sem ríflega helmingur
af vægi afkastagetu í mjólkurfram-
leiðslunni. Þar sem það er hin sk.
bundna förgun, sem sjónir manna
beinast helst að, er ending leiðrétt
fyrir afkastagetu sá eiginleiki sem
unnið er með, í þeim löndum þar
sem þessi eiginleiki er með í rækt-
unarmarkmiðunum.
Kynbótum fyrir endingu fylgja
ýmsir vankantar. Sá augljósasti er
sá að upplýsingamar um endingu
kúnna liggja ekki fyrir, fyrr en
þær eru dauðar og koma ekki að
neinum notum í ræktunarstarfinu.
Það er því ekki skynsamlegt að
bíða eftir því að t.d. allar dætur
nautanna séu gengnar fyrir ættem-
isstapann og fara þá að vinna kyn-
bótamat fyrir endingu dætra þeir-
ra, þar sem það myndi lengja ætt-
liðabil úr öllu hófí. Því hafa verið
þróaðar aðferðir til að meta hlut-
fall dætra á lífi við ákveðinn ald-
ur, t.d. 48 mánaða eða dagafjölda
frá burði. Þessum aðferðum fylgir
þó talsvert tap upplýsinga, auk
þess að vera sk. 1/0 eiginleiki (lif-
andi/dauður) sem gerir hann ekki
eins eftirsóknarverðan í kynbóta-
starfi.
eftir
Baldur Helga Benjamínson,
nautgripa-
ræktar-
ráðunaut,
Bænda-
samtökum
Islands
Undanfarin ár hefur förgun
dætra nautanna verið birt með af-
kvæmadómum, með því hefur
verið reynt að meta hvemig dætur
þeirra endast. Það mat er þó held-
ur ónákvæmt þar sem ekki er hægt
að leiðrétta fyrir áhriföm bús,
ending kúnna er afar misjöfh milli
búa og allt að eins árs aldursmun-
ur er á milli nauta í sama árgangi,
þannig að þau eiga talsvert mis-
jafoan fjölda dætra sem kominn er
í framleiðslu.
Á allra síðustu ámm hafa verið
þróaðar aðferðir sem geta nýtt
endingargögn betur en áður hefor
þekkst. Þær kallast á ensku
“Survival analysis”, en mér er
ekki kunnugt um þjált • íslenskt
heiti á aðferðinni. Þessar aðferðir
em þeim kostum gæddar að geta
nýtt öll tiltæk gögn við mat á end-
ingu kúnna, t.d. er talsverður fjöl-
di gripa á lífi þegar gagnasöfnun
hættir og þessi gögn veita þær
upplýsingar að þessir gripir entust
a.m.k. svo lengi. Likanið, sem
unnið er með, reiknar síðan áhæt-
tu gripsins á förgun en eftir því
sem ending t.d. dætra undan
ákveðnu nauti er minni, er áhætta
þeirra að vera fargað á hverjum
tíma meiri, eins og gefor að skilja.
Freyr 4/2003 - 291