Freyr - 01.05.2003, Blaðsíða 48

Erfðabreytileiki próteina í
mjólk íslenskra kúa
INNGANGUR
Fyrri hluta árs 2000 hófst verk-
efni, skipulagt til þriggja ára, er að
standa Rannsóknastofnun land-
búnaðarins, Landbúnaðarháskólinn
á Hvanneyri, Samtök afúrðastöðva
í mjólkuriðnaði, Tæknisjóður
Rannsóknaráðs Islands, Fram-
leiðnisjóður landbúnaðarins og
Búnaðarsamband Suðurlands. Að
verkefoinu koma einnig ráðunautar
hjá Bændasamtökum Islands og
nokkrum búnaðarsamböndum svo
og bændur víða um land.
Markmið verkefnisins er að
kanna helstu erfða- og fóðrunar-
/umhverfisþætti sem hafa áhrif á
efnasamsetningu og vinnslueigin-
leika kúamjólkur og þar með verð-
mæti hennar, bæði fyrir framleið-
anda og vinnslustöð. Sömuleiðis
að mynda grundvöll að þekkingu á
eiginleikum íslenskrar kúamjólkur
svo að hægt sé að bera hana sam-
an við erlenda mjólk ef til sam-
keppni kemur á innlendum eða er-
lendum mörkuðum.
I þessari grein verður skýrt ffá
niðurstöðum þess hluta verk-
efnisins sem lýtur að erfðaffæði-
legum rannsóknum á mjólkur-
próteinum. Efni greinarinnar bygg-
ir að miklu leyti á erindi sem var
flutt á Ráðunautafúndi í febrúar
síðastliðnum (Bragi Líndal Ólafs-
son og fl. 2003). Ymsar grunnupp-
lýsingar er líka að finna í erindi
sem var flutt á Ráðunautafúndi ár-
ið 2000 (Bragi Líndal Ólafsson
o.fl. 2000). Auk þess hefúr þetta
efni verið kynnt nokkuð á fúndum
og ráðstefnum á liðnu ári.
Staða þekkingar
Prótein í mjólk er yfirleitt gefíð
upp sem hráprótein (Nx6,38), en
það samanstendur af mörgum gerð-
um próteina (um 95%) og öðrum
köfnunarefnissamböndum (um
5%), t.d. þvagefni. í 1. töflu er gef-
in upp samsetning á mjólkurpró-
teini skv. Davies og fl. 1983. Helstu
flokkar próteina í mjólk em ostefni
eða kasein (um 82% af heildarpró-
teini) og mysuprótein (um 18 % af
heildarpróteini). Mjólkurpróteinin
em misstór og innihalda mismun-
andi Qölda amínósýra (as). Ostefn-
eftir
Braga Líndal Ólafsson,
Emmu Eyþórsdóttur
og
Helgu Björgu Hafberg,
Rannsóknastofnun
landbúnaðarins
in skiptast svo upp í nokkrar svip-
gerðir og em þar helstar asl (199
as), as2 (207 as), þ (209 as) og k ka-
sein (169 as). Af mysupróteinunum
em stærstu flokkamir 3-laktógló-
búlín (162 as), a-laktalbúmín (123
as), immúnóglóbúlín og önnur ser-
umprótein.
Myndun hvers mjólkurpróteins
er stjómað af erfðavísum. Fjöldi
þekktra erfðavisa fyrir hvert pró-
tein er breytilegur, en hver erfða-
vísir hefúr í för með sér mismun-
andi amínósýrusamsetningu á pró-
teininu. Munur milli próteingerða
er yfirleitt fólginn í breytingum á
amínósýmm í einu til þremur sæt-
um og í stöku tilfelli er um úrfell-
ingu eða viðbætur að ræða (For-
maggioni og fl. 1999). Helstu arf-
gerðir af mjólkurpróteinum, sem
búast má við í vestrænum kúa-
kynjum, em sýndar í 2. töflu.
Erfðavísar sem skrá fyrir ka-
seinum hjá nautgripum em allir í
röð á um 200 kb svæði á litningi
nr. 6, asl - p - as2 - k. Vegna þess-
arar nálægðar þá erfast kasein-
gerðir ekki óháð hver annarri
heldur sem samhangandi eining
(,,haplótýpa“) sem flyst í einu lagi
milli kynslóða. Samsetning þess-
ara eininga getur verið mjög mis-
1. tafla. Samsetninq á mjólkurpróteini.
g/i % prótein % kasein
Prótein alls 32,7
Kasein alls 26,9 82,2
Mysuprótein alls 5,79 17,8
as1-kasein 10,25 31,3 38,1
as2-kasein 2,74 8,4 10,2
3-kasein 9,60 29,3 35,7
K-kasein 3,45 10,5 12,8
y-kasein 0,88 2,7 3,2
3-laktóglóbúlín 3,14 9,6
a-laktalbúmín 1,23 3,8
Immúnóglóbúlín 0,97 3,0
Serum albúmín 0,45 1,4
148 - Freyr 4/2003