Andvari - 01.01.2010, Page 32

30
HANNES HÓLMSTEINN OISSURARSON
ANDVARI
Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks, sem léti verða sitt fyrsta verk að
fella gengið til að tryggja hag sjávarútvegsins. Höfðu ýmsir forystumenn
Framsóknarflokksins komist á sömu skoðun, ekki síst Jónas Jónsson frá
Hriflu, og voru sinnaskipti hans í þessu máli stundum kölluð „hægra
brosið“.65
Harðar deilur urðu í Sjálfstæðisflokknum um fyrirhugaða stjórn-
armyndun og gengisfellingu. Björn Ólafsson og þeir, sem honum stóðu
næstir, heildsalarnir í Reykjavík, voru tregir til að fella gengið, enda sáu
þeir sumir fram á stórtap vegna mikilla erlendra skulda sinna. Þessar
skuldir stöfuðu ekki síst af því, að erfitt var að fá gjaldeyri yfirfærðan til
greiðslu innfluttrar vöru, jafnvel þótt leyfi hefði fengist til innflutnings-
ins. Var heildsölum því oftast nauðugur einn kostur að reyna að útvega
sér langa greiðslufresti erlendis. Smám saman komst Björn Ólafsson þó
á þá skoðun, að gengisfelling væri óhjákvæmileg. Við þau skilyrði, sem
íslendingar byggju við, væri hún forsenda frjálsrar verslunar, sem væri
þjóðinni lífsnauðsyn. A fundi Verslunarmannafélags Reykjavíkur 17.
febrúar 1939 sagði Björn:
Verslunarstéttin verður að gera sér ljóst, að hún verður nú að standa með sjávar-
útveginum í því, að hann fái nauðsynlegar réttarbætur. Það verður hún að gera,
þótt það kosti hana fórnir í svipinn. Ef hún gerir það ekki, þekkir hún ekki sinn
vitjunartíma. Heilbrigð afkoma útvegsins er ein aðalstoðin undir því, að hér
geti þrifist frjáls og heilbrigð verslun.66
Vorið 1939 var unnið að myndun hinnar nýju samsteypustjórnar. Ólafur
Thors reyndi að afstýra klofningi Sjálfstæðisflokksins og hafði með sér
í ráðum fulltrúa minni hlutans í flokknum, sem studdist við Vísi, þar
á meðal Björn Ólafsson. A fundi Verslunarráðs íslands 7. mars 1939
var kvartað undan því, að Björn hefði í viðræðum við Ólaf Thors og
fleiri stjórnmálamenn um gengismál „ekki haldið fram sjónarmiðum
Verslunarráðsins með fullri festu“. Björn andmælti þessu og kvað Ólaf
hafa tekið vel kröfum kaupmanna um afnám hafta eftir fyrirhugaða
gengisfellingu.67 Alþingi samþykkti að fella gengi íslensku krónunnar
um 18% 4. apríl 1939, og hin nýja samsteypustjórn var mynduð 17. apríl
1939 undir försæti Hermanns Jónassonar. Var Ólafur Thors atvinnu-
málaráðherra og Jakob Möller fjármálaráðherra. Hlaut hún nafnið
„þjóðstjórnin“, enda voru ekki aðrir í stjórnarandstöðu en fjórir þing-
menn sósíalista. Var nokkuð slakað á innflutnings- og gjaldeyrishöft-
unum 15. maí 1939, er ýmsar nauðsynjavörur voru settar á svonefndan