Andvari - 01.01.2010, Side 33

ANDVARI
BJÖRN ÓLAFSSON
31
„frílista“. En skammt var í, að aðstæður í stjórnmálum og viðskiptum
gerbreyttust.
5.
Hinn 1. september 1939 réðst þýski herinn inn í Pólland að vestan, og
Bretar og Frakkar sögðu Þjóðverjum stríð á hendur. Skömmu síðar
réðst hinn Rauði her Stalíns, sem hafði þá nýlega gert griðasáttmála
við Hitler, á Pólland að austan. Lögðu einræðisherrarnir tveir Pólland
allt undir sig á örstuttum tíma. Vegna ófriðarins í Evrópu þurftu
íslendingar að gera í skyndi ýmsar ráðstafanir til tryggingar aðdráttum
og afurðasölu. Björn Olafsson var skipaður í sendinefnd, sem semja
skyldi við Breta um viðskipti. Formaður hennar var Sveinn Björnsson
sendiherra, en einnig sátu í henni Richard Thors útgerðarmaður, Jón
Árnason, framkvæmdastjóri útflutningsdeildar Sambands íslenskra
samvinnufélaga, Magnús Sigurðsson landsbankastjóri og Haraldur
Guðmundsson alþingismaður. Komu Björn og félagar hans fjórir 16.
október 1939 til Lundúna og hittu þar Svein Björnsson, sem komið
hafði frá Kaupmannahöfn. Ferðin hafði verið hin háskalegasta vegna
stríðsástandsins, siglt með Gullfossi til Noregs, þaðan með norskri ferju
til Newcastle og lest tekin suður til Lundúna, þar sem sest var að á
Carlton-gistihúsinu skammt frá Trafalgar-torgi. Samningar tókust ekki
við Breta, sem vildu í krafti yfirráða sinna yfir Norður-Atlantshafinu
banna íslendingum alla verslun við Þjóðverja, en ekki bæta þeim að
fullu upp tjón af slíku banni. Bretar veittu þó fyrirheit um ívilnanir
í viðskiptum, og íslendingar lofuðu á móti að beina fisksölu sinni til
Bretlands þrátt fyrir kafbátahernað Þjóðverja. Hvarf nefndin heim
fyrir jólin 1939, fyrst með lest norður á Katanes og síðan með togar-
anum Reykjaborg til íslands, og kom til Reykjavíkur aðfaranótt 20.
desember.68 Nefndin hitti ríkisstjórnina alla í Stjórnarráðinu á tveimur
fundum, 22. desember 1939 og 5. janúar 1940, og skýrði frá gangi við-
ræðnanna í Lundúnum.69 Tóku Björn Olafsson og aðrir nefndarmenn
sæti í nýrri nefnd, „Joint Standing Committee,“ er annast átti viðskipti
og samninga við Breta.
I ársbyrjun 1940 sagði Björn Olafsson sig úr gjaldeyris- og inn-
flutningsnefnd, sem hann hafði setið í frá 1931. Kvaðst hann ósam-
þykkur stefnu nefndarinnar, en einnig hefði hann tekið að sér önnur