Andvari - 01.01.2010, Page 80

78
BRAGI ÞORGRÍMUR ÓLAFSSON
ANDVARI
Doktorsritgerð Helga P. Briem
ítarleg úttekt á valdatíð Jörundar kom ekki út fyrr en árið 1936 með doktors-
ritgerð Helga P. Briem, Byltingin 1809:43 Helgi hafði árum saman starfað sem
viðskiptafulltrúi Islendinga á erlendri grund, en á námsárum sínum bæði í
Englandi og Danmörku hafði hann viðað að sér upplýsingum úr skjalasöfnum
um Jörund og aðgerðir hans hér á landi og vann úr þeim ítarlegt rit. Bókinni
var vel tekið og fullyrt var að fá sagnfræðirit frá þessum árum hefðu náð jafn
almennum vinsældum meðal landsmanna.44 Helgi lagði hana fram til dokt-
orsvarnar við Háskóla íslands og fór hún fram í lestrarsal Landsbókasafns í
apríl 1938. Vörnin tók alls 5 klukkustundir en andmælendurnir, Árni Pálsson
og Þorkell Jóhannesson, fjölluðu ítarlega um ritið og að auki Guðbrandur
Jónsson úr sal.
Bók Helga líkist nokkuð bók Jóns Þorkelssonar frá 1892 að því leyti að
þar eru birtar ótal margar frumheimildir um aðgerðir Jörundar í löngu máli,
en Helgi leitaði víða fanga og tekst honum að setja saman vandaða frásögn
af atburðunum 1809 á rúmum 500 blaðsíðum. Hann virðist ekki hafa verið
bundinn af takmörkuðu plássi og getur því rakið atburðina sumarið 1809 í
smáatriðum. Bókin hefst á afleiðingum Napóleonsstríðanna og þá sérstaklega
um hömlur sem settar voru á verslun á milli landa. Helgi rekur forsöguna svo
ítarlega að Jörundur kemur ekki til sögu fyrr en á blaðsíðu 64 og umfjöllunin
um valdatökuna sjálfa hefst á bls. 148. Atburðarásin er rakin frá degi til dags
eftir öllum tiltækum heimildum, sem Helgi birtir sums staðar í fullri lengd
til að undirstrika mál sitt. Hann vísar í fjölmarga fræðimenn og sagnaritara
og rýnir vandlega í heimildir og bendir á ef hann telur að dagsetning þeirra
sé ekki rétt eða að menn hafi ruglast að einhverju leyti.45 Ýmis konar auka-
atriði fylgja með frásögninni, svo sem lýsing á matborði Olafs Stefánssonar
í Viðey þegar Jörundur, Hooker og Phelps heimsóttu hann og fær sú lýsing
tæpa blaðsíðu - enda hefur hún ótvírætt heimilda- og skemmtanagildi (bls.
199). Mikið hefur því verið vísað í rit Helga í áranna rás, enda ósennilegt að
rækilegri heimildaúttekt á byltingunni muni nokkurn tíma koma fram, eins
og Anna Agnarsdóttir prófessor hefur bent á.46
Helgi leggur ekki beint sögulegt mat á aðgerðir Jörundar sem slíkar, heldur
einbeitir sér að því að færa þjóðréttarleg rök fyrir því að landið hafi í raun
verið sjálfstætt og fullvalda ríki á tíma Jörundar. „Ég er ekki að rita nýja
sögu Jörundar hundadagakóngs,“ segir Helgi í formála bókarinnar og bætir
við: „Rit þetta er tilraun til þess að rekja sögu hins skammvinna lýðveldis
á Islandi á árinu 1809 og meta það, hvernig menn brugðust við því inn-
anlands og utan, en sögu Jörgensens eingöngu að því leyti, er hún snertir
sögu lýðveldisins."47 Hér ber að hafa í huga að bókin var skrifuð á ólgutímum
í samskiptum íslands og Danmerkur og þar var Helgi framarlega í flokki