Andvari - 01.01.2010, Blaðsíða 105

ANDVARI
DRAUMSILKI DEGINUM FEGRA
103
Þó vissulega megi tala um heimspekilegt inntak þessara ljóða Jóhanns er
hæpið að líta á þau sem skýr dæmi um breytingar á lífsskoðunum hans eins og
Matthías gerir. Breytingarnar eru óumdeilanlegar en spyrja má hvort þær séu
ekki fremur á ljóðstíl en lífssýn. Til skýringar á þeim stakkaskiptum sem skáld-
skapur Jóhanns tók er að mínum dómi nærtækara og gagnlegra að fjalla um
fagurfræðileg sinnaskipti skáldsins en hugmyndafræðileg. Þá er þess að gæta
að ljóðin eru af tagi þess módernisma sem sprottinn er af symbólismanum
franska og eiga því heima í ákveðinni ljóðhefð. Yfirlýst stefna þess straums
var ópersónuleiki skáldskapar, það er að segja að nærvera skáldsins væri hvergi
greinanleg í ljóðinu, skáldið átti að ,eftirláta orðunum frumkvæðið4 eins og
Mallarmé orðaði kennisetninguna.17 Annað kennimark slíks ljóðs var að það
væri mynd, oft ógagnsæ og margræð, en ekki safn ótvíræðra yfirlýsinga. Og
eitt kennimark enn var ákveðin fullkomnunarkrafa. Ég fæ ekki betur séð en
,úrvalsljóð‘ Jóhanns, sem ég kalla hér svo, falli í þennan flokk skáldskapar og
það beri að hafa í huga við lestur þeirra og túlkun. Það kemur þó auðvitað ekki
í veg fyrir að þau veki mismunandi hugtengsl hjá lesendum, sem munu áfram
lesa út úr þeim eða inn í þau hitt og þetta sem þeim dettur í hug.
Þessi fagurfræðilegu sinnaskipti Jóhanns eru greinilega tilkomin vegna
kynna hans af skáldskap symbólista, en hann stóð með allnokkrum blóma á
Norðurlöndum um þessar mundir.
*
Þriðja ljóðið sem ort er í líkum stíl gæti verið þeirra elst að dómi Jóns Viðars:
Odysseifur hinn nýi
Svikult er seiðblátt hafið
og siglingin afarlöng.
- Einn hlustar Odysseifur
á óminnisgyðjunnar söng.
Marmarahöllin heima -
ég húmdökku gluggana sá
mæna eins og andvaka augu
út á hinn dimmmjúka sjá.
Höllin er löngu hrunin
og hásætið orpið sand.
Það bar enginn kennsl á beinin,
sem bylgjan skolaði á land.
Ljóðið hefur að yfirvarpi hinar forngrísku sagnir um heimferð Ódysseifs eftir
Trójustríðið til Penelópu konu sinnar sem beið hans á eynni íþöku. Margar
torfærur voru á þeirri leið, til að mynda tafði gyðjan Kirka hann og menn