Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1933, Blaðsíða 35

HVAÐ GETA VESTUR-ÍSLENDINGAR GERT
15
málbragði beri eins ríkan ávöxt,
eins og þessar tvær vísindalegu
athuganir, sem eg nefndi. En hitt
veit eg, að þær venja þann, sem
iðkar þær, á vísindalega athugun
og hugsun. Það er ekki ómerki-
legt, að eina ritgerðin, sem eg veit
til að Vestur-íslendingur hafi skrif-
að um sitt eigið mál, er eftir —
Vilhjálm Stefánsson. Hún heitir
English loan-words used in the
Icelandic Colony of North Dakota
(Dialect Notes 2:354—362). Trúi
eg því illa, að ekki mundu fleiri
vilja feta í fótspor þess manns.
En auk þess að vera þroskandi,
hafa þessar lathuganir jafnvel
nokkuð hagrænt gildi, einnig fyrir
Þá, sem helzt vildu láta “ambög-
urnar” liggja með öllu í þagnar-
gildi. Því það er augsýnilegt að
kennari, sem á að kenna Vestur-
íslendingum rétt og hreint mál,
“frá allri villu klárt og kvitt”, hann
verður líka að kunna skil á því,
sem hann á að útrýma, c: hinum
ensku tökuorðum og orðasambönd-
um, sem vestur-íslenzkan er full
nf. Það væri því alls ekki lítils
virði, frá uppeldisfræðilegu sjónar-
^iði, að eiga kenslubækur, þar sem
gefnar væru réttar íslenzkar þýð-
ingar á þessu hálf - íslenzka og
hálf-enska góssi. En svona kenslu-
bók yrði aldrei vel skrifuð, nema
nieð stoð undangenginna rann-
sókna á málfari Vestur-íslendinga
eins og það er. Það er því langt
fr’á því, að sá maður væri óþarfur
^slenzkunni, sem tæki síg til og
safnaði úr vestur-íslenzku (al-
Þýðu') máli öllum þeim enskum
tökuorðum, sem fengist gætu.
Eg hefi orðið að fjölyrða um
þenna mikilsverða þátt orðasöfn-
unarinnar af því, að eg þóttist þess
viss að uppástunga mín ætti þar
\ið ramman reip að draga, sem er
óbeit hins mentaðri almennings og
fyrirlitning á “ensku-slettunum”.
Eg vona, að mér hafi tekist að
sannfæra einhverja að minsta kosti
um það, að þetta sjónarmið sé ekki
einhlítt, og að margt mæli með
því, að ekki sé síður lögð rækt við
rannsókn á “ensku-slettunum” en
rannsókn á öðrum sviðum íslenzks
máls. Frá vísindalegu sjónarmiði
er ekki ófróðlegra að þekkja bar-
áttu íslenzkunnar við enskuna í
Vesturheimi, en t.d. svipaða bar-
áttu norræns og ensks máls á
Orkneyjum og Hjaltlandi. Þá bar-
áttu má sjá af hinni merkilegu
orðabók Færeyingsins Jakobs Jak-
obsen yfir Norn (= þ. e. norrænu),
mál eyjarskeggja, sem nú má heita
enska að formi, en full af gömlum
norrænum Qrðstofnum. í vestur-
íslenzku er hlutfallið öfu'gt: málið
er hrein íslenzka að formi, en mik-
ið blönduð enskurn orðum. Og ein-
mitt í meðferðinni á þessum ensku
orðum ættu eiginleikar íslendinga
að koma skýrt í ljós.
Áður en eg hverf frá þessum
ensku áhrifum til fulls, vildi eg
benda á tvo flokka hinna ensku
tökuorða: 1) óbreytt ensk orð og
2) ensk orð feld í íslenzkan bún-
ing, t.d. kar, jarð, stríta. Áríðandi
er að vita tím kyn og beygingu
þessara orða (ef nafnorð, t.d. kar
hvorugkyn, eignarfall kar-s, fleir-
tala kör, eða stutt: kar n., -s, kör).
Af sögnum þarf að tilgreina þátíð
og hluttaksorð: krossa, krossaði,
krossað(ur) (eða krossa -aði að-