Vísir - 24.12.1939, Blaðsíða 42

36
VÍSIR
Gamalt máhcrk af Byron lávarði, þar scm hann situr í skáldlccjum
hugleiðingum hjá unnustu sinni.
ferSina og því nær sem dró ætt-
landinu í vestri, því vafasamari
fanst honum þessi ákvöröun sín,
og glæsileiki framtíöardraumanna
fölnaöi fyrir þunglyndislegum
vonleysisórum.
Heimkoma Byrons á óöaliö sitt,
Newstead Abbey, var ekki ánægju-
legri en þaö, að viö dyrnar frétti
hann andlát móöur sinnar, sem þá
var nýdáin úr hjartaslagi. 1 þess-
ari stemningu skrifaöi hann hina
skáldlegu feröasögu „Harold ridd-
ara.“
Byron lýsir sjálfur áhrifunum,
sem feröasaga hans haföi á bresku
þjóðina með þessari einu setningu :
„Eg vaknaði einn morguninn viö
þaö, að eg var orðinn frægur.'* —
Hrifningin, sem greip fjöldann
viö lestur þessarar bókar, var i
einu orði sagt, ótakmörkuð. Þaö
rigndi heimboöum yfir hinn unga
glæsilega lávarð, aðalsmenn og
auðkýfihgar keptust um hylli
hans, fegurstu og ríkustu konur
Englands umkringdu hann í lotn-
ingarfullri aðdáun og tilbeiðslu.
Þær hefðu verið fúsar tíl að gefa
alt sitt líf fyrir eitt blossandi
augnatillit eða hýlegt bros frá hin-
um unga ókrýnda skáldjöfri.
Krónprinsinn breski leitaði vin-
áttu Byrons og í höll stystur hans
var Byron daglegur gestur, likast
því sem hann ætti þar heima. Oft
og einatt varö honum hugsað til
þess, að hann verðskuldaði ekki
alla þessa hylli og þessa aðdáun
fyrir hinar tiltölulegu fáu hend-
ingar, er hann hafði varpað fram
á tilfinningaríkum og ofsakendt-
um augnablikum. En hin þung-
lyndislega tilfinningaglóð í „Har-
old riddara" blönduð austur-
lensku litaskrúði, veraldarfyrir-
iitningu og sundurtættu ástríðu-
lífi, féll í góðan jaröveg þess
tíma, sem Byron lifði á. Fólkið var
orðið langþreytt af styrjöldum og
kreppum og var næmt og mót-
tækilegt fyrir viltri rómantík og
óveruleikakendum draumórum.
Byron hélt áfram að yrkja í á-
þekkum anda og hélt áfram að
leika á tilfinningastrengi fólksins,
en þáði frægð og lýðhylli fyrir.
í þessu var þó ekki nema augna-
bliksfróun. Félagslíf hástéttarinn-
ar með glysi og dýrum veislum,
smjaðri, hræsni og slúðursögum,
var ekki að skapi Byroas til lengd-
ar. Smám saman fann hann einskis-
nýti og tilgangsleysi þessa lífs, og
hinn ófjötraði uppreistarandi náði
yfirhöndinni eftir liaröa og þján-
ingarfulla sálarbaráttu. — Byron
langaði aftur austur á grísku eyj-
arnar i fagurbláu Miðjarðarhaf-
inu og hann þráði ekkert heitara
en hið frumstæða en óbundna og
eðlilega líf eyjaskeggjanna þar.
Byron langaði mest til að flýja
með hálfsystur sinni, er þá var
gift í Englandi, suður ti! Miðjarð-
arhafsins og dvelja þar i sól og
sumri, frjáls og viltur. Systirin
var eina manneskjan, sem Byron
bast vináttuböndum og þó var
fjarri því, að hún skildi hann til
hlítar. En hver var það, sem fékk
skilið Byron til hlítar? Hver fékk
skilið öll hans andlegu umbrot og
eldlegu byltingarþrá?
Fyrstu sumarmánuðina, er hann
dvaldi með systur sinni í auð-
mannahverfum Lundúnaborgar
fékk hann svo djúpa ást til henn-
ar, að hún markaði djúpt og ör-
lagaríkt sár í sálarlífi hans. Þeg-
ar systirin hvarf aftur til eigin-
manns sins, sat Byron eftir í
London, einmana og bugaöur af
sorg.
Til að draga úr einstæðingsskap
sinum og með þeim tilgangi fyrir
augum, að græða sárið, sem hin
óendanlega djúpa ást til systur-
innar hafði skilið eftir, kvæntist
hann auðugri stúlku, en stúlku,
sem hann elskaði ekki.
En guðirnir hegndu honum á
grimmilegan hátt fyrir þetta til-
tæki. Stúlkan, setn hann gekst áð
eiga, færði honum, þótt auðug
væri, ekki stærri heimanmund en
]tað, að hann fékk með naumind-
um borgað skuldir sínar með hon-
um. En svo var annað miklu verra,
og það var sjálfstraust þessarar
stúlku, að hún ætlaði sér að venja
mann sinn af hinum rómantísku
draumórum og ljóðagerðinni, sem
henni fanst vitleysa ein.
Slíkt andlegt fangelsi þolir eng-
inn brjótandi, og síst af sinni eig-
inkonu. Þessvegna varö hjóna-
bandið Byron að þrotlausri kvöl,
hann varð geðstyggur og lét það
bitna miskunnarlaust á konunni.
Iiún skelfdist hin tryllingskendu
köst, sem gripu hann öðru hvoru,
hún flýði til foreldra sinna, heimt-
aði hjónaskilnað og orsakaði jafn-
framt svo stórkostlegt hneyksli,
aö gjörvöll breska þjóðin fylgdist
með því af athygli og myndaði sér
sínar eigin skoðanir á málunum.
Þessar skoðanir urðu ekki Byron
í vil. Hann, sem fyrir örfáum
mánuðum var hyltur, dáður, til-
lieðinn, var ekki hamingjunnar
prins framar. Svívirðingarnar,
slúðursögurnar og fyrirlitningin,
sem yfir hann dundi, var án nokk-
urra takmarka. Öll framtíðarvon
var komin í rústir, alt snerist gegn
honum, sem áður skreið fyrir hon“
um í dýrslegri auðmýkt, og allur
tilveruréttur hans virtist glataður.
Iiallirnar, er áður stóðu honum
opnar sem hinum besta aufúsu-
gesti, lokuðust fyrir honum, kunn-
ingjarnir skömmuðust sín fyrir að
hafa þekt hann og forðuðust að
mæta honum á götu, og einustu
heimsóknirnar, sem hann fékk,
voru heimsóknir málafærslumanna
og skuldheimtumanna. Húsgögn-
in hans og bókasafnið var tekið
lögtaki og selt.
Þetta var hrap til glötunarinn-
ar — það var Waterloo Byron’s
lávarðar.
En þá var það, sem Byron lét
ekki bugast. Hann brynjaðist
gegn umhverfinu og bauð því
byrgin sem aldrei áður. Þótt hann
ætti ekkert til nema skuldir — og
snild — þá fann hann sig sterk-
ari en áður, og einmitt fyrir það,
að hann var glötuð sál i augum
umhverfisins og hafði engu aðl
tapa.
Það var aðeins eitt, sem Byron
óttaðist, og það var, ef ske kynni,
að hin heittelskaða systir hajns
yrði dregin inn í umræðurnar og
ef hneykslisögur mynduðust um
diana. Eina ráðið til að bjarga
henni, var að hverfa sjálfur á
brott og það sem skjótast.
Hann talaði um skeljadóm,
samdi hið heimsfræga „Vertu
sæll, þótt þú komir aldrei aftur“
og lagði af stað burt i fjarlægð —
í útlegð, sem hann kom aldrei úr
aftur.
III.
Út í dauðann fyrir frelsið.
Úr rústum mannlegrar og skáld-
legrar fortíðar, reis Byron sem
nýr maður, gjörbreyttur i hugs-
un, þróttmeiri, heitari og hug-
sjónarikari en áður. Það var risið
upp nýtt andlegt ofurmenni meðal
ensku þjóðarinnar — einn stærsti
skáldjöfur, sem Englendingar hafa
nokkuru sinni átt. Hver gat þekt
hinn sjálísánægjufulla heimsborg-
ara í hinum faustiska Byron, er
nú samdi hvert snildarverkið öðru
betra, eins og „Manfred", „Kain“,
„Himinn og jörð“, sem eru djúp-
hugsaðar heimsádeilur og uppgjör
skáldsins við heim og eilífð, menn
og guði.
Útlaginn kaus sér Feneyjar fyr-
ir dvalarstað. í höllinni, sem hann
bjó í, reyndi hann að gleyma þján-
ingum andans í faðmlögum við
konur, við veisluhöld, víndrykkju
og dansleiki. En hinar óbærilegu
sálarkvalir létu hann aldrei hafa
frið, þrátt fyrir hið hóflausa svall,
sem hann reyndi að glata sér í. —
„Hversvegna sköpuðu guðirnir
mann eins og mig?“ spurði Byron
sjálfan sig í þungum Jiönkum. En
þá gátu fékk hann aldrei leyst.
I Feneyjum kyntist Byron lá-
varður ungri ítalskri greifynju.
Hún hét Ciuccioli og varö svo hrif-
in af glæsileik lávarðsins enska,
skáldskap hans, ástríðum og elcli,
að hún yfirgaf mann sinn til að
geta gefið sig Byron á vald. Þau
íluttu til Ravenna, og þar tókst
hin unga greifynja sama hlutverk
á hendur og kona Byrons hafði-
einu sinni ætlaö aö gera, en ekki
tekist, það, að umskapa Byron til
annars og heilbrigöara lífs en hann
hafði áður lifað. Þetta hefði vafa-
laust verið jafn örðugt og áöur,
því frelsisþráin var sú sama, ef at_
vikin hefðu ekki komið greifynj-
unni ungu til hjálpar. Það gerðu
þau í ímynd eins frænda hennar,
greifans Gamba, sem átti drjúgan
þátt í að undirbúa leynileg frels-
issamtök um gjörvalla ítalíu,
gegn oki og yfirráðum Austurrík-
ismanna.
Þessi frelsishreyfing var að
skapi Byrons. Þetta var eitthvað
annað og meira en innantóm orð,
þetta var verkefni, voldugt og
knýjandi og í fullu samræmi við
frelsisboðun hans. Þessi leynisam-
tök gegn austurrísku oki voru
kölluð „cax-bonari-hreyfingin“ og
stefndi að því marki, að æsa tii
vopnaðrar uppreistar urn endilangt
landið gegn Austurríkismönnum,
og stofna sjálfstætt ítalskt ríki.
Byron bai-ðist með lífi og sál
fyrir hreyfingunni og útbreiðslu
hennar. Fjárhagur lxans var um
þessar mundir í allgóðu horfi,
vegna arfs, sem honum hafði á-
skotnast, og hamx var ekki sink-
ur á fé til styi'ktar málefninu. —
Höllin í Ravenna, sem hann og
greifynjan hans bjuggu i, var að-
alsamkomustaður uppreisna,r-
manna. Þar var og vopnabúrið
þeirra. En vegna uppljóstrana og
jafnframt vegna yfirburða austur-
ríska hersins fór uppreisnin og
leynisamtökin öll út urn þúfur.
Ennþá stóð Byron frammi fyr-
ir veigamikilli spurningu síns eig-
in lífs. Átti hann að eyða fleiri
aðgerðarlausum árum við hlið ást-
vinu sinnar og fylla dagbækur og
tinxarit með vanmátta umbrotum
reiði sinnar og vandlætingar ? Átti
bann að eyða æfi sinni í að bæta
stöðugt við fleiri og fleiri ljóðlín-
um í hið ófullgerða listaverk sitt,
„Don Juan“, þar sem hann dreg-
ur Evrópu sinnar tíðar, stjórnmál,
hernað, einræði, herforingja,
stjórnmálamenn, viðskiftalíf, bók-
mentir og siðgæði hennar frarn
fyrir dónxstól sinn og dærnir það
af óvæginni snild. Hvert senx
lxann lxorfir, sér hann ekkert nema
fjöti'a og kúgun. Napoleon mikli
var sigraður í nafni frelsis- og
friðai-vilja. En hvað kom í stað-
inn? Hver urðu áhrifin af þeirn
sigri? önnur kúgun, ennþá verri.
Það var alt og sumt. Það var
hvergi frelsi, og ef einhver bærði
á sér í þá átt, þá var það óðara
bælt niður með hervaldi og hót-
unum.
Hvað lijálpaði ljóðagerð og
skáldskapur ?