Árbók VFÍ/TFÍ - 01.01.1996, Blaðsíða 185

7-6
Oddur Hjaltason
Hrafntinnu - kvartshúðun
1 Sögulegt ágrip
Saga steiningar og tilrauna til gullnáms á íslandi er nátengd. Lengi voru gamlar sagnir um að
gull væri fólgið í jörðu í landi Miðdals í Mosfellssveit. Einar Guðmundsson lét á fyrsta áratug
aldarinnar greina hversu mikið gull væri í sýnishorni úr kvartsæð sem lá yfír Seljadalsá.
Niðurstöðurnar reyndust jákvæðar og í framhaldi af því var rannsóknum haldið áfram. Einar
Benediktsson kom þar mikið við sögu og stóð hann ásamt öðrum fyrir stofnun nokkurra
hlutafélaga um gullvinnslu í landi Þormóðsdals og Miðdals.
Aktieselskabet Pluto Limited var stofnað 1911 með bresku og norsku fjármagni og stóð það
félag fyrir ítarlegum rannsóknum árin 1912 og 1913. Grafnar voru geilar í kvartsæðina niður
sitt hvoru megin við Seljadalsá, en niðurstöður rannsókna þóttu ófullægjandi og rétt þótti að
kanna málið enn frekar.
Fyrri heimsstyrjöldin tafði framgang rannsókna, en Norræna námufélagið vann við
rannsóknir í Miðdal árin 1923-1924. Hlutafélagið Arkturus sem var stofnað með Þjóðverjum
vann á svæðinu árin 1924-1925. Þessi félög réðust í kostnaðarsamar rannsóknir og grófu
námugöng eftir kvartsæðinni sitt hvorum megin við Seljadaisá. Niðustöður rannsókna sem
þessir aðilar stóðu fyrir voru nokkuð samhljóða. Gull var vissulega í kvartsinu og sýndu
mælingar það var á bilinu 11-315 grömm í hverju tonni af grjóti. I mörgurn gullnámum í
Suður-Afríku, þar sem námuvinnsla þótti arðbær fengust aðeins 8-10 grömrn af gulli úr hverju
tonni af málmgrýti. Ætla má að að lengd kvartsæðarinnar, tæpir tveir kílómetrar og takmarkað
umfang námunnar í Miðdal hafi verið helsta ástæðan fyrir því að álitið var að vinnsla á gulli
borgaði sig ekki.
Ekki var þar með öll sagan sögð með námuvinnslu á gullkvartsi. Guðmundur Einarson frá
frá Miðdal (sonur Einars Guðmundssonar) hafði kynnst því erlendis, hvernig ýmsar bergte-
gundir voru notaðar til skreytinga við utan-
húðun og kynnti Guðjóni Samúelssyni
hugmyndir sínar. A þessum árum var
Þjóðleikhúsið í byggingu og var erfitt að fá
gjaldeyri til að flytja inn erlend steinefni.
Það þótti því tilvalið að nota kvars úr
námunni í Miðdal og í framhaldi af því
þróaði Guðjón aðferðir við hrafntinnu-
kvartshúðun, fyrst á útveggi Þjóðleik-
hússins. Námuvinnsla í landi Miðdals og
Þormóðsdals hélt þannig áfram en með
öðrum formerkjum, þar sem fyrst og fremst
Oddur Hjaltason er
byggingatæknifræö-
ingur og deildarstjóri
byggingadeildar hjá
Línuhönnun hf.