Árbók VFÍ/TFÍ - 01.01.1996, Blaðsíða 156

154 Árbók VFÍ/TFÍ 1994/95
Skemmst er að minnast snjóflóðanna 16. janúar 1995 í Súðavík er I4 manns létust og 26.
október á Flateyri er 20 manns létust. Það er því mikilvægt að lögð verði mikil áhersla á fyrir-
byggjandi ráðstafanir og auknar rannsóknir til þess að minnka megi bæði mann og eignatjón
af völdum snjóflóða.
Snjóflóðavörnum má skipta í tvo flokka þ.e. virkar- og óvirkar varnir.
Með virkum vörnum er átt við: Með óvirkum vörnum er átt við:
• eftirlit • varnarvirki
• aðvaranir • flutning byggðar
• stjórnun á viðveru fólks • skipulag byggðar utan hættusvæða
Fram til dagsins í dag hefur aðvörunum og stjórnun viðveru fólks á snjóflóðahættusvæðum
verið hvað mest beitt hér á landi en öðrum þáttum lítið verið sinnt. Það helgast kannski fyrst
og fremst af því að fjármagn hefur ekki verið fyrir hendi til þess að sinna öðrum þáttum svo
að nokkru nemi hjá þeim aðilum sem um þá eiga að sjá.
Veðurstofa íslands hefur þó um árabil verið að auka og bæta eftirlit og aðvaranir en tölu-
vert vantar enn upp á að það sé í lagi allsstaðar þar sem snjóflóðahætta er fyrir hendi.
Varnarvirki hafa verið byggð á örfáum stöðum á landinu en rannsóknum á virkni þeirra
hefur frekar lítill gaumur verið gefinn. Landsvirkjun, RARIK og Vegagerðin hafa byggt
varnarvirki á nokkrum stöðum til þess að verja sín mannvirki þar sem mikil þörf hefur verið
og hafa þau í mörgum tilfellum staðið sig vel.
Flutningur byggðar hefur ekki átt sér stað frá snjóflóðahættusvæðum inn á önnur öruggari
svæði svo nokkru nemi fyrr en nú (1995), þegar ákveðið hefur verið að llytja alla byggðina í
Súðavík inn á nýtt og öruggara svæði á jörðinni Eyrardal.
Skipulag byggða var á árum áður mjög frjálslegt á svæðum þar sem vitað var að snjóflóð
hefðu fallið. Ástæður þess má eflaust rekja til nokkurra þátta s.s. hlýviðrisskeiða og aukinnar
þarfar á landrými þegar byggðir tóku að vaxa eftir seinna stríð. Málin hafa hins vegar komist
í betra form eftir setningu laga um snjóflóð og skriðuföll árið 1985 og einnig eftir setningu
reglugerðar árið 1988 en þó má betur gera ef duga skal.
Markmið þessarar greinar er að gera almenna grein fyrir þeim möguleikum sem fyrir hendi
eru hvað varðar varnir gegn snjóflóðum.
2 Virkar varnir
Til virkra varna teljast aðvaranir snjóathugunarmanna og Veðurstofunnar og stjórnun á
viðveru fólks á hættusvæðum s.s. rýming húsnæðis, takmörkun umferðar, losun snævar í upp-
takasvæðum með sprengingum eða öðrum jafnvirkum aðferðum og skipulagningu og bygg-
ingu mannvirkja utan hættusvæða. Einnig telst athugun snjóeftirlitsmanna til virkra varna en
þeir meta snjóflóðahættu út frá þekkingu á snjóalögum og aðstæðum ásamt því að fylgjast með
og skrá upplýsingar um veður. Virkar varnir eru eins og fram hefur komið kostnaðarminnstar
af þeim möguleikum sem fyrir hendi eru og hefur t.d. stjórnun á viðveru fólks verið beitt mjög
mikið af almannavarnanefndum undanfarin ár.
Snjóathuganir eftirlitsmanna er hægt að auka töluvert og þar með auka reynslu þeirra á því
að spá fyrir um snjóflóðahættu. Samfara aukinni þekkingu Veðurstofu Islands á snjóflóðum
og veðurfari tengdu þeim, er um að ræða mjög mikilvæga þróun í átt að auknu öryggi þeirra
byggðarlaga er búa við snjóflóðahættu. Kostnaðaraukning sem hlýst af ljölgun snjóeftirlits-
manna ásamt aukinni menntun þeirra og reynslu er ekki nema brot af því sem það myndi kosta
að byggja varnarvirki.