Tónlistin - 01.12.1945, Blaðsíða 10

40
TÓNLISTIN
tilfinningaríkan ramma hreinnar
tónlistar i þrískiptu söngformi hinn-
ar ínnilegustu tjáningar. Mörg dæmi
mætti fleiri nefna um uppeldisgildi
þjóðlagsins. En þetta verður að
nægja sem tilbending ein.
1 skólanum vaxa hinar fyrstu
samfélagshugm'ynd'iír utan heimil-
isins. Hér eflist fyrst víðtækt félags-
starf og samskipti stórrar heildar.
Því betur sem sameiginlegt starf
heildarinnar nær tökum ó einstakl-
ingnum, því sterkari verður síðar
minningin um liðið starf. Flestall-
ar greinar skólakennslunnar miða
að þvi að þroska vitsmunina og örva
kappið til samanburðar við aðra.
Tilfinningalífið fær þar litla nær-
ingu, og veldur þetta því oft og ein-
att vanþroska og misræmi í skap-
höfn allri. Kaldrifjaður skynsemis-
dýrkandi er oft ávöxtur slíks upp-
eldis. Félagshyggja og bróðurþel
þrífast ekki án tilfinningar. Af því
leiðir, að góður þjóðfélagsþegn verð-
ur að rækla með sér einlæga tilfinn-
ingu fyrir samfélagi sinu. Vitið eitt
nægir ekki.
Til hliðsjónar má lita á þrjár teg-
undir tónverka. 1) Tónverk, sem
sett er saman af kunnáttu einni sam-
an, orkar aldrei á tilfinningarnar.
Það getur verið vel samið og skipt
máli fyrir listina sem sjálfstæða þró-
unargrein, en geisli þess nær ekki
að ferli lífsins sjálfs. Það stendur
einangrað í þjónustu sérfræðinga.
2) Tónverk, sem ofhlaðið er tilfinn-
ingu, samlagast lífinu of fljótt og
fvrirhafnarlítið og glatar þar með
krafti sinum til eigin tilveru. Það
er of auðunnið. 3) Tónverk, sem
vilnar um gullið jafnvægi milli skyn-
semi og tilfinningar, her hæstan hlut
frá horði. Tilfinningin er djúprist
og að nokkru hulin undir lijúpi
vandhygli. — Enda þótt uppeldis-
fræðingar allt frá dögum Platons
hafi gert sér grein fyrir þýðingu
tónrænnar tjáningar fyrir mótun
persónuleika og skapgerðar, þá hef-
ir hlutverk tónlistarinnar í skólum
oft verið hýsna einhæft og takmark-
að. Það er samt enginn vafi á þvi,
að réltilega iðkuð skólamúsík er
þess megnug að skapa nýtt viðhorf
til skólalífsins. Sé svo, þá mun held-
ur ekki hjá því fara, að réttilega
stunduð tónlist skapar nýtt viðhorf
til þjóðfélagsins. Skynsemi og til-
finning eru systur, sem húa í allri
sannri tónlist. Of mikil tilfinning
verður um síðir ósönn, verður að
tilfinningadekri (sentimentalitet).
Sönn tilfinning er ósjálfráð. Skyn-
semin býr tilfinningunni farveg,
markar henni hreyfisvið, skammtar
henni form. Vér sjáum þá, að til-
finning og skynsemi eru óaðskiljan-
lega tengdar góðri tónlist. Megin-
vandi nútimamenningarinnar felst
i því að sameina þessar tvær hlið-
ar mannssálarinnar. En ef tónlist-
in geymir þessa tvenningu i eðli
sínu, þá hlýtur hún einnig að miðla
jarðarhörnum þessu leyndarmáli,
séu þau reiðubúin til þess að með-
taka boðskan hennar. Vér verðum
þvi að viðurkenna, að tónlistin hafi
andlega þýðingu sem hluti úr þunga-
miðju menningarinnar, og sú nið-
urstaða hlýtur að varpa ljóma á við-
fangsefni tónlistaruppeldisins. Lif-
ið er sifelld verðandi fyrir þroskað-