Bændablaðið - 15.03.2012, Blaðsíða 28

28 Bændablaðið | fimmtudagur 15. mars 2012
Velferð búfjár í lífrænum og hefðbundnum landbúnaði
Neytendur rökstyðja val á lífræn-
um afurðum einkum á þrennan
hátt. Í fyrsta lagi telja þeir sig vera
að vernda eigin heilsu með því að
velja lífrænar afurðir þar sem
strangari reglur gilda um notkun
ýmissa aðfanga í lífrænum land-
búnaði, enda þótt fagleg rök liggi
ekki alltaf þar að baki. Í öðru lagi
telja neytendur lífrænna afurða sig
vera að stuðla að betri umgengni
við umhverfið. Þetta er að stórum
hluta byggt á misskilningi þar
sem umhverfisáhrif lífrænnar
framleiðslu eru í flestum tilfellum
mun meiri á framleidda einingu
en í hefðbundnum landbúnaði. Í
þriðja lagi telja neytendur sig vera
að velja afurðir dýra sem hafi notið
betra atlætis. En er það svo í raun?
Aðbúnaður
Abúnaður og meðferð dýra er mjög
breytileg, bæði milli landa og innan
landa. Opinberar reglur um hefð-
bundið búfjárhald eru einnig breyti-
legar milli landa. Það sama gildir um
lífræna búfjárrækt en staðlarnir eru
settir af Túni, sem er faggild eftir-
lits- og vottunarstofa fyrir lífræna og
sjálfbæra framleiðslu. Á Íslandi eru
opinberar aðbúnaðarreglugerðir, sem
taka mið af reglum í nágrannalönd-
unum, fyrir hverja búgrein. Miklar
viðhorfsbreytingar hafa orðið í sam-
félaginu varðandi aðbúnað og velferð
dýra og kallar það á tíða endurskoðun
reglugerða. Krafa íslensks samfélags
líkt og alls staðar annars staðar er um
stöðugt lægra matvælaverð og hefur
það leitt til stærri framleiðslueininga.
Þessi þróun hefur gengið hraðast og
lengst í alifugla- og svínarækt, þar
sem nær öll framleiðslan er komin á
hendur örfárra fyrirtækja. Enn er að
mestu hægt að tala um fjölskyldubú í
nautgripa- og sauðfjárrækt enda þótt
búum hafi fækkað og þau stækkað
síðustu áratugi.
Matvælastofnun veitir búum í
alifugla-, svína- og nautgriparækt
starfsleyfi að undangenginni úttekt.
Um sauðfjárbúskap gilda aðrar regl-
ur. Þar er um opinbera gæðastýringu
að ræða sem Bændasamtök Íslands,
Matvælastofnun og Landgræðslan
hafa eftirlit með og aðeins að upp-
fylltum skilyrðum gæðastýringar fá
bændur fullan opinberan stuðning.
Mikill munur er á reglum Túns um
lífræna framleiðslu og opinberum
aðbúnaðarreglugerðum eftir dýrateg-
undum. Reglur Túns um alifugla- og
svínarækt eru t.d. þess eðlis að hægt
er að færa rök fyrir því að ógerlegt
sé að stunda lífræna framleiðslu í
þessum greinum hérlendis. Ákvæði
um útivist er sérstaklega erfitt að
uppfylla, ekki bara vegna veður-
farslegra þátta heldur einnig vegna
aukins smitálags eins og Salmonella
og Campylobacter en óheimilt er að
setja á markað afurðir mengaðar af
þessum bakteríum. Minni munur er
á aðbúnaðarreglum fyrir nautgripi
og sauðfé og í raun er þessi munur
nánast enginn þegar tekið er tillit
til rúmra ákvæða um undanþágur í
reglum um lífræna framleiðslu.
Fóðrun og meðferð
Fleiri þættir hafa áhrif á velferð dýra
en aðbúnaðurinn. Þar vega fóðrun
og meðferð við sjúkdómum þungt.
Ræktun búfjár á Íslandi líkt og
annars staðar hefur miðað að því að
auka afköst gripanna hvort sem það
eru fleiri egg, aukin nyt eða meira
kjöt. En erfðaframfarir kalla á bætta
fóðrun. Að öðrum kosti gengur
skepnan á eigin forða og þegar hann
er uppurinn taka veikindi við. Þarna
er búfé ólíkt bensínhreyflinum sem
afkastar í samræmi við bensíngjöf.
Í reglum um lífræna framleiðslu eru
ákvæði um veikari fóðrun en getur
talist viðunandi miðað við þarfir
kynbættra gripa. Búfé á Íslandi er
erfðfræðilega einsleitt og því ekki
raunhæft að hægt sé að velja kyn eða
stofna sem hæfa þessu ákvæði. Hætta
er á að ákvæðið leiði til vanfóðrunar.
Heilbrigði
Í reglum Túns um heilbrigði búfjár
segir að „varðveita eigi heilbrigði
með fagmannlegri búfjárrækt og
fyrirbyggjandi aðgerðum í stað þess
að treysta hefðbundnum dýralækn-
ingum“. Þrátt fyrir þetta ákvæði er
ekki gert að skilyrði að þeir sem
stunda lífræna framleiðslu hafi
búfræðimenntun að baki. Í áratugi
hafa dýralæknar lagt áherslu á fyrir-
byggjandi aðgerðir og því kemur tor-
tryggni í garð dýralækna í reglum
Túns á óvart. Þegar kemur að með-
ferð sjúkra dýra er gert ráð fyrir því
að fyrst sé byrjað að gefa náttúruleg
lyf, smáskammtalyf eða bætiefni.
Ef það dugar ekki má nota tilbúin
„gagnvirkandi“ lyf eða sýklalyf.
Þetta ákvæði um að byrja á því að
nota náttúruleg lyf hefur oft í för með
sér auknar þjáningar fyrir skepnurnar
og lækning verður jafnan erfiðari því
seinna sem byrjað er að meðhöndla
með viðurkenndum lyfjum. Dýr
undir framleiðsluálagi þurfa skjóta
og markvissa meðhöndlun dýralækn-
is ef ekki á að fara á mis við reglur
um dýravernd.
Spurt var í upphafi greinarinnar
hvort búfé í lífrænni framleiðslu nyti
betra atlætis. Því miður er svarið
neitandi. Þessi niðurstaða kallar á
endurskoðun reglna Túns um lífræna
framleiðsluhætti.
Grétar Hrafn Harðarson,
Landbúnaðarháskóla Íslands
Abúnaður og meðferð dýra eru mjög breytileg, bæði milli landa og innan landa. Opinberar reglur um hefðbundið
búfjárhald eru einnig breytilegar milli landa. Það sama gildir um lífræna búfjárrækt en staðlarnir eru settir af Túni,
sem er faggild eftirlits- og vottunarstofa fyrir lífræna og sjálfbæra framleiðslu.
Vegleg ráðstefna haldin um Kvískerjasjóð á Smyrlabjörgum í Suðursveit:
Drifkraftur rannsókna í Austur-Skaftafellssýslu
Í gær, miðvikudaginn 14. mars,
var haldin mikil ráðstefna um
Kvískerjasjóð á Smyrlabjörgum
í Suðursveit. Þar voru kynntar
niðurstöður allmargra verkefna
sem Kvískerjasjóður hefur styrkt í
gegnum tíðina. Voru m.a. flutt níu
athyglisverð erindi af ólíkum toga
sem öll fjölluðu þó um viðburði,
rannsóknir og verkefni sem tengd
eru Austur-Skaftafellssýslu á einn
eða annan hátt.
Kvískerjasjóður var stofnaður 15.
janúar 2003 af Umhverfisráðuneytinu,
til heiðurs Kvískerjasystkinum fyrir
framlag þeirra til þekkingaröflunar
og rannsókna á náttúru og sögu
Austur-Skaftafellssýslu. Systkinin
á Kvískerjum voru og eru einstök í
sinni röð. Á fræðasviðinu urðu þau
sín eigin „akademía“, svo að annálað
þykir.
Björg Erlingsdóttir hjá Menn-
ingarmiðstöð Hornafjarðar segir að
stofnun og tilurð þessa sjóðs hafi án
efa leitt til rannsókna og dregið að
vísindamenn sem að öðrum kosti
hefði ekki verið sjálfgefið.
Kvísker voru með afskekktari
bæjum á landinu, en með bættum
samgöngum og fjarskiptum hefur sú
einangrun verið rofin. Kvískerjasjóði
er ætlað að stuðla að því að framhald
verði á því umfangsmikla fræða- og
rannsóknastarfi sem stundað hefur
verið á Kvískerjum undanfarna
áratugi, eins og segir á heimasíðu
sjóðsins, www.kviskerjasjodur.is.
„Kvískerjasjóður hefur
skipt máli“
Sigurlaug Gissurardóttir á Brunnhóli
hefur verið formaður stjórnar
Kvískerjasjóðs frá stofnun hans
2003. Hún segir athyglisvert hvað
líf heimilisfólksins á Kvískerjum hafi
snúist mikið um vísindalega hugsun,
sem síðan hafi smitað út frá sér.
Þarna hafi því verið stórmerkilegt
heimili. Það hafi án efa ekki bara
verið bræðurnir á Kvískerjum, sem
oftast sé vitnað til, sem hafi þar átt
hlut að máli, heldur ekki síður systur
þeirra og móðir sem hafi stutt þá
dyggilega til góðra verka.
Að sögn Sigurlaugar fékk sjóð-
urinn í upphafi 25 milljónir króna í
stofnfé. Síðan hafi alltaf verið ein-
hver framlög frá ríkinu en mismikil
þó. Aftur á móti hafi verið passað upp
á að ávaxta stofnsjóðinn þannig að
verðgildi hans héldist og gott betur
en það. Í styrki hefur því einungis
verið veitt vöxtum, ásamt fjárveit-
ingum og gjafafé sem til sjóðsins
hefur runnið.
„Sjóðurinn hefur án efa skipt
miklu máli og ýtt undir rannsóknir
á þessu svæði. Þeir sem þarna hafa
unnið að rannsóknum hafa einnig
átt kost á viðbótarfjármagni, sem
er skilyrt því að rannsóknirnar séu
unnar á svæðinu. Því hafa styrkþegar
trúlega frekar miðað sínar rannsóknir
við svæðið sjálft en þeir hefðu annars
gert. Inn á milli hafa síðan flotið
minni verkefni sem innt hafa verið
af hendi af heimamönnum, eins og
við skráningu á gömlum munum og
fleira.“ Sigurlaug segir að það sé svo
heimamanna að hagnýta sér þann
aragrúa upplýsinga sem fást úr rann-
sóknum með tilstyrk Kvískerjasjóðs.
Þær mætti t.d. nýta til að efla fræða-
tengda ferðaþjónustu.
Fjöldi athyglisverðra erinda
Svandís Svavarsdóttir umhverf-
isráðherra setti ráðstefnuna, sem
hófst klukkan 10 að morgni en að
setningu lokinni flutti Hrafnhildur
Hannesdóttir erindi undir yfir-
skriftinni „Tengsl loftslags og
jökulbreytinga á SA-Vatnajökul“.
Þá flutti Bjarni Diðrik Sigurðsson
erindi um fjallaplöntur, jökulsker og
loftslag. Landnám smádýra í jökul-
skerjum var umfjöllunarefni erindis
Maríu Ingimarsdóttur. Síðan fjallaði
Hálfdán Ágústsson um staðbundin
óveður í Kvískerjum.
Eftir matarhlé var komið að Bergi
Einarssyni sem flutti erindi um jökul-
hlaup úr Skaftárkötlum. Þar á eftir
var komið að mjög athyglisverðri
umfjöllun Ármanns Höskuldssonar,
sem á uppruna að rekja á þessar slóð-
ir. Fjallaði erindi hans um eldgos í
Öræfajökli árið 1362. Landslag undir
jöklum í Öræfum var síðan umfjöll-
unarefni Helga Björnssonar. Jöklar
hafa verið að hopa á liðnum áratug-
um og hafa menn þá getað fylgst með
þróun gróðurs á nýju landi. Um þetta
fjölluðu þær Kristín Svavarsdóttir
og Þóra Ellen Þórhallsdóttir í erindi
sem þær nefndu „Gróðurframvinda
við hörfandi jökla“. Lokaerindið á
ráðstefnunni var síðan erindi Gísla
Sverris Árnasonar og Sigurbjörns
Kjartanssonar undir heitinu
„Eyðibýlið“. Ráðstefnunni lauk svo
með pallborðsumræðum.
/HKr.
Kvísker. Mynd / Björn Gísli Arnarson.