Bændablaðið - 15.03.2012, Blaðsíða 30

30 Bændablaðið | fimmtudagur 15. mars 2012
Utan úr heimi - fréttaskýring
Athyglisverðar tilraunir með nýtingu sólarljóssins:
Nanotré nýta sólarorku til
að framleiða vetni
- Hluti af tilraunum til að líkja eftir ljóstillífun jurta
Nanotækni ryður sér nú til rúms
á æ fleiri sviðum vísindanna.
Þannig eru rafeindaverkfræð-
ingar við Kaliforníuháskóla í San
Diego nú að koma upp skógi af
örfínum nano-vírtrjám sem eiga
að fanga orku sólar til að kljúfa
vatn í frumeindir sínar. Er þessum
nanoskógi þannig ætlað að fram-
leiða vetni sem orkugjafa á mun
skilvirkari hátt en áður hefur
þekkst. Verkefnið er kynnt í fag-
tímaritinu Nanoscale, sem fjallað
er um á heimasíðu ScienceDaily
þann 7. mars sl.
Nano-vír er gerður úr ýmsum
endurnýttum náttúrulegum efnum
eins og sílikoni og sinkoxíði. Telja
vísindamenn að með því að búa til
einskonar nanovírskóga sé búið að
finna ódýra leið til að framleiða vetni
í stórum stíl án notkunar jarðefna-
eldsneytis.
Þess má geta að víða um heim
hafa menn ýmist notað kolaorku eða
olíu til að framleiða orku sem nauð-
synleg er til að framleiða vetni. Við
það fer mikið magn af koltvísýringi
út í andrúmsloftið. Hér á landi hafa
menn aftur á móti notast við raforku
úr endurnýtanlegum fallvötnum eða
raforku sem framleidd er með jarð-
gufu til að rafgreina vatn og fram-
leiða vetni. Nanotæknin á, ef allt
gengur að óskum, að leysa þessi mál
með beinni nýtingu á sólarljósi til
vetnisframleiðslu án losunar nokk-
urra mengunarefna. Að vísu þarf þá
að líta framhjá framleiðsluferli þeirra
efna sem nauðsynleg eru til að búa
til nanotrén.
„Þetta er hrein leið til að fram-
leiða hreint eldsneyti,“ segir Deli
Wang, prófessor við raf- og tölvu-
deild UC San Diego Jacobs School
of Engineering. „Við erum að reyna
að herma eftir því hvernig plöntur
nýta sér sólarljósið. Við vonumst til
að í náinni framtíð geti okkar nanotré
í raun orðið hluti af búnaði sem nýtir
sér ljóstillífun líkt og náttúruleg tré.“
Segir hann galdurinn við nanotrén
liggja í lóðréttri byggingu þeirra og
miklu yfirborði greina. Með slíkri
byggingu er hægt að ná 400.000
sinnum stærra yfirborði á flatarein-
ingu til að umbreyta sólarorkunni.
Þannig má grípa stærstan hluta af
orku sólarljóssins, á meðan að lág-
réttur flötur myndi að mestu endur-
kasta sólarljósinu. Líkir Wang þessu
við það sem gerist í myndmóttöku
mannsaugans. Hann bendir á að sjá
megi þessa eiginleika utan úr geimn-
um, þar sem sólin endurspeglast af
sléttum flötum eins og eyðimörkum
og hafinu, sem sýnist bjart á meðan
skógarnir virðast mun dekkri.
Rannsóknarteymið vinnur nú
einnig að því að finna staðgengils-
efni fyrir sinkoxíð sem notað er til
að fanga útfjólubláa geisla sólarljóss-
ins. Takist það má hugsanlega lengja
endingartíma nanotrésins.
/ScienceDaily og Nanoscale
Sú hagstjórnarstefna sem rekin
er meðal þróaðri landa heims er
nú farin að ógna verulega lífs-
afkomu fólks í hinum dreifðari
byggðum, einkum í þróunarlönd-
unum. Smábændur flosna upp
þar sem þeir geta ekki lengur
keppt við stóriðjubúskap ríku
landanna. Varnaðarorð berast nú
frá samtökum kvenna í mörgum
af fátækustu löndum heims, sem
telja fæðuöryggi þjóðanna ógnað.
Krefjast þær þess að ríkisstjórnir
viðkomandi ríkja breyti um stefnu
og grípi til ráðstafana til að verja
sitt fólk og landbúnað með öllum
tiltækum ráðum.
Stóriðjubúskapur sem íbúar þró-
aðri ríkja hafa verið að hagnast á er
þegar farinn að leiða til ofnýtingar
lands og aukinna sjúkdóma sem æ
fleiri telja að muni hafa alvarlegar
afleiðingar fyrr eða síðar. Vaxandi
áhyggjur eru af þessu, eins og sjá
má af fréttum m.a. frá Þýskalandi og
Bandaríkjunum. Deilt er á að gróða-
hyggjan sé að leggja matvælafram-
leiðslu smábænda víða í dreifbýli
heimsins í rúst. Það muni hafa þær
afleiðingar að sífellt erfiðara verði
að mæta vaxandi fæðueftirspurn
og tryggja fæðuöryggi þjóða heims
vegna mikillar fólksfjölgunar.
Konur sameinast í baráttunni
Konur í þróunarlöndum víða um
heim eru nú farnar að rísa upp
og vilja að farið verði í alvöru að
grípa til aðgerða til eflingar mat-
vælaöryggi heimsins. Segja þær að
vaxandi fæðuskortur og ójöfnuður
dreifbýlis gagnvart þéttbýlinu um
allan heim hamli afkomu kvenna og
karla í dreifðari byggðum. Það dragi
úr möguleikum þeirra til að skapa
sér sómasamleg lífsskilyrði, sam-
kvæmt úttekt sem sjá má á heimasíðu
Matvæla- og landbúnaðarstofnunar
Sameinuðu þjóðanna, FAO, „Rural
women speak out about food insecu-
rity“.
Hefur FAO í samstarfi við
Huairou-nefndina og WOCAN-
samtökin, sem eru samtök kvenna
sem kalla eftir breytingum í land-
búnaði, haldið 21 viðræðufund með
hundruðum kvenna og karla í Afríku,
Asíu og Suður-Ameríku. Þar hefur
einkum verið til umræðu hvernig
bæta megi lífsafkomu þessa fólks.
Grafið undan landbúnaði
þróunarríkja
FAO, Huairou-nefndin og WOCAN
hafa haldið fundi í Úganda, Gana,
Kenía, Tansaníu, Sambíu, Kamerún,
Benín, Eþíópíu, Indlandi, Nepal,
Filipseyjum, Pakistan, Níkaragúa,
Jamaíka, Hondúras, Gvatemala,
Perú, Argentínu, Bólivíu og Ekvador.
Þar hefur einkum verið rætt hvernig
fæðuöryggi hefur bein áhrif á líf
fólksins í þessum löndum.
Konur í Suður-Ameríku telja
t.d. ósanngjarnt hversu bændur beri
lítið úr býtum í samskiptum við
lágvöruverðskeðjurnar. Sú stefna
sem rekin hefur verið með opnun
markaða í milliríkjaviðskiptum hefur
líka leitt til þess að smábændur geta
ekki lengur keppt við ódýra, nær-
ingarsnauðari innflutta matvöru risa-
fyrirtækjanna. Þetta grefur undan
landbúnaði í þróunarlöndunum,
minnkar tekjur þeirra sem þar starfa
og eykur á næringarskort. Eru það
einkum konurnar sem verða verst
úti, enda eru þær oftast í hlutverki
þeirra sem fæðunnar afla. Þetta leiðir
til keðjuverkunar. Konurnar fá ekki
aðgang að jarðnæði, tækni og inn-
viðir samfélagsins eru bágbornir.
Vegna hnignunar í landbúnaði fá
konurnar heldur ekki fyrirgreiðslu
hjá fjármálastofnunum til að koma
undir sig fótunum og það eykur
enn á vandann. Á meðan þeir ríku
hagnast sem aldrei fyrr verða þeir
fátæku sífellt fátækari.
Stórþjóðir og stórfyrirtæki sölsa
undir sig landi
Eignaupptaka á landi er líka fylgi-
fiskur þessa. Þar hafa stórfyrirtæki
verið að sölsa undir sig land sem
bændur hafa flosnað upp af í stórum
stíl. Þar fara fyrirtækin síðan út í að
framleiða ódýrt hráefni fyrir eigin
matvælaiðnað. Stórþjóðirnar kepp-
ast nú um að tryggja sér aðgengi
að matvælum um allan heim jafnt
og aðgengi að málmum og öðrum
hráefnum, án tillits til afkomu íbúa á
viðkomandi svæðum. Nýjasta dæmið
um þetta er ásælni Kínverja í kúabú-
skap á Nýja-Sjálandi, sem dómstólar
þar í landi úrskurðuðu ólöglega.
Fólkið fái sinn rétt
Í Ekvador hafa konur skorið upp
herör gegn lögum sem ganga á
fjárhagslegan, pólitískan og menn-
ingarlegan rétt fólksins og krefjast
bættra laga sem tryggi rétt almenn-
ings. Í Kenía og Gana hafa svæðis-
bundin samtök tekið sig til við að
stofna matvælabanka, þar sem hluti
matvæla sem þar eru framleidd eru
tekin til hliðar til að tryggja íbúum
aðgengi að mat. Í Asíu hafa konur
víða rekið áróður fyrir því að mat-
væli fari fyrst á heimamarkað áður
en hann er sendur annað.
Í greininni á vefsíðu FAO má
sjá að víða í þróunarríkjunum hafa
menn brugðist við með því að stíla
enn frekar á einhæfari hrávörufram-
leiðslu með útflutning til stórfyrir-
tækja þróaðri ríkja í huga. Þannig
hafa ríkisstjórnir ætlað að tryggja
viðskiptajöfnuð en grafa um leið
undan fjölbreytni í innanlands-
framleiðslu og afkomumöguleikum
íbúanna, sem verða í raun þrælar
stórframleiðenda. Allt er þetta gert
í nafni aukins viðskiptafrelsis sem
fáir þora að andmæla. Einhæf nýting
á landi dregur síðan hægt og rólega
úr afkastagetu landsins og þannig
grafa menn sína eigin gröf.
Ríkisstjórnir verji sinn landbúnað
Breytingar á loftslagi hafa síðan
gert ástandið enn verra. Öfgar í
veðurfari eru orðnar meira áberandi
með þurrkum víða um lönd á meðan
flóð spilla landi á öðrum svæðum.
Konurnar segjast ekki lengur geta
staðið einar í að tryggja matvæla-
öryggi sinna fjölskyldna. Þar verði
ríkisstjórnir viðkomandi landa að
koma til hjálpar. Það verði m.a. að
gera með markvissum félagslegum
áætlunum, efla menntun og tækni-
þekkingu sem og að auka stuðning
við landbúnað viðkomandi landa og
auka sjálfbærni hans.
Konur í þróunarríkjunum telja matvælaöryggi verulega ógnað:
Vilja að viðkomandi ríki snúi við blaðinu
og fari að verja sitt fólk og landbúnað
Konur í dreifðum byggðum þróunarlandanna rísa nú upp og krefjast þess að ríkisstjórnir viðkomandi landa fari að
verja sitt fólk og landbúnað gagnvart stóriðjubúskap alþjóðlegra stórfyrirtækja. Myndir / FAO
FAO og Evrópusambandið snúa bökum saman:
Styðja við umhverfisvænan landbúnað
FAO, Matvæla- og landbúnaðar-
stofnun Sameinuðu þjóðanna, og
Evrópusambandið styðja í samein-
ingu veðurfarsvænan landbúnað
í Malaví, Víetnam og Sambíu.
Áætlað er að verja 5,3 milljónum
evra til verkefnisins.
Veðurfarsvænn landbúnaður er
meðal helstu áhersluatriða FAO í
baráttunni við hungur í heiminum.
Stofnunin opnaði á síðasta ári sér-
staka vefsíðu þar sem fjallað er um
slíkan landbúnað. Stofnunin leggur
áherslu á að breyta verði búháttum
svo að unnt verði að ná árangri í bar-
áttunni við hungur og fátækt. Hinir
nýju búhættir þurfa að hafa í för með
sér minnkandi losun gróðurhúsaloft-
tegunda og aukna bindingu kolefnis
í jarðvegi.
„Við verðum að eiga samstarf við
bændur á hverjum stað og samfélag
þeirra,“ segir Hafez Ghanem, starf-
andi framkvæmdastjóri þróunar-
deildar FAO. Að áliti hans hentar ekki
ein og sama lausnin öllum; breytilegt
veðurfar og náttúruskilyrði valda því.
ESB hefur ákveðið að leggja fram
3,3 milljónir evra í verkefnið og FAO
tvær milljónir. Vonir standa til að
þessar ráðstafanir hvetji sterka fjár-
festa til að taka þátt í þessum verk-
efnum. Hrísgrjónarækt er dæmi um
hvernig landbúnaður getur aðlagast
minni losun gróðurhúsalofttegunda.
Ræktun hrísgrjóna er ein aðalundir-
staða matvælaframleiðslu á jörðinni,
en um þrír milljarðar jarðarbúa neyta
þeirra daglega. Jafnframt er ræktun
þeirra næststærsta uppspretta met-
ans, sem er helsta gróðurhúsaloft-
tegundin og myndast á eðlilegan hátt
í vatnsmettuðum jarðvegi þar sem
hrísgrjón vaxa, en mest er losunin
þegar akurinn er undir vatni. Með
því að lækka vatnsstöðuna og vökva í
staðinn reglubundið er unnt að draga
verulega úr metanlosuninni.
Ljóst er að hér er til mikils að
vinna í baráttunni fyrir umhverfis-
vænna veðurfari.
Landsbygdens Folk, 10. febr. 2012.
Vísindamenn hafa þróað svokölluð „nanotré" sem gera mönnum kleift að
framleiða vetni með beinni nýtingu sólarljóssins án þess að aðrir orkugjafar
komi þar nærri.