Bændablaðið - 15.03.2012, Blaðsíða 34

34 Bændablaðið | fimmtudagur 15. mars 2012
Áhugi á jarðgerð eykst hratt og
fjölmargir hafa komið sér upp
safnkassa í þeim tilgangi að nýta
lífrænan úrgang sem fellur til
í eldhúsinu og garðinum. Góð
safnhaugamold er besta mold sem
hægt er að hugsa sér og fólk ætti
hiklaust að stunda jarðgerð hafi
það aðstöðu til.
Ýmsar aðferðir eru þekktar þegar
kemur að jarðgerð og mismunandi
hver þeirra hentar á hverjum stað.
Algengast er að garðeigendur komi
sér upp einum eða fleiri kössum fyrir
lífrænan úrgang og hann sé látinn
jarðgerast í þeim. Hægt er að velja
á milli þess að kassinn sé einfaldur
að gerð eða flóknari, lokaður og
einangraður. Jarðgerð í einföldum
kassa kallast köld en heit í lokuðum
og einangruðum kassa og gengur hún
mun hraðar fyrir sig.
Hvort sem um er að ræða kalda eða
heita jarðgerð skal koma kassanum
fyrir á þurrum og skjólgóðum stað
þar sem auðvelt er að komast að
honum. Kassinn þarf að standa á
möl eða moldarjarðvegi og gott er að
setja trjágreinar í botninn þannig að
jarðvegsdýr eigi auðveldan aðgang
upp í hann.
Hvað má fara í kassann?
Til jarðgerðar má nota flest sem fellur
til úr garðinum, fyrir utan rótarill-
gresi eins og húsapunt, skriðsóley
og túnfífil eða illgresi eins og kross-
fífil og dúnurtir, sem hæglega geta
þroskað fræ í safnhaugnum. Nýslegið
gras, ekki meira en 20%, lauf, smáar
greinar, barr, visnuð blóm og þurrt
hey má allt fara í safnhauginn.
Úr eldhúsinu má setja salat og kál,
rótargrænmeti, hýði af ávöxtum og
í opinn safnhaug þar sem slíkt getur
laðað að sér óæskileg nagdýr.
Best að blanda öllu saman
Þegar lagt er í jarðgerð er gott að
setja um 15 sentímetra lag af mis-
grófum greinum í botninn á kass-
anum og mikið af þurru efni, til
dæmis heyi, í neðsta lagið. Best er
að hafa úrganginn sem fer í kassann
sem smágerðastan og hræra öllu vel
saman. Ef ekki er hægt að hræra í
kassanum skal fyllt á hann í þunnum
lögum og gott er að setja mold eða
þurran garðaúrgang á milli laga.
Auka má loftstreymi í kassanum
með því að stinga í eða hræra í inni-
haldinu með stungugaffli af og til.
Til að flýta fyrir jarðgerðinni er gott
að sáldra gamalli, fíngerðri mold
eða þurrum búfjárskít á milli laga.
Þumalfingursreglan segir að ef
sett sé í kassann ein fata af grænmeti
skuli setja með 1/3 úr fötu af þurru
efni, til dæmis þurru laufi eða heyi.
Komi sterk rotnunarlykt úr kass-
anum er efnið í honum líklega of
blautt. Yfirleitt er nóg að blanda
þurru heyi eða sagi í innihaldið
til að kippa þessu í lag og minnka
fnykinn.
Við aðstæður sem þessar ætti
jarðgerðin að taka 8 til 10 mánuði
í lokuðum, einangruðum kassa en
nokkrum mánuðum lengur í einföld-
um, óeinangruðum kassa eða tunnu.
Lífið í jarðgerðinni
Til þess að jarðgerðin heppnist þarf
vatn, súrefni og hita. Örverurnar sem
umbreyta efninu í kassanum í jarðveg
þurfa vatn svo að lífsstarfsemi þeirra
gangi eðlilega. Of mikið vatn getur
aftur á móti hægt á starfseminni þar
sem það dregur úr súrefni, en það er
ekki síður nauðsynlegt svo að niður-
brot geti átt sér stað. Við rotnunina
myndast hiti og hann örvar niður-
í kassanum er þegar efnið er eins
og blautur svampur viðkomu eða
með 50 til 60% raka. Fari rakastigið
niður fyrir 30% stöðvast starfsemi
örveranna og umbreytingin hættir.
Ef vel tekst til við jarðgerðina safn-
ast í kassann ógrynni af jarðvegs-
lífverum, ánamaðkar, járnsmiðir,
þúsundfætlur og grápöddur sem að-
Besta mold í heimi
Vel heppnuð safnhaugamold er besta
mold sem hægt er að hugsa sér. Hún
-
ingarefnum, bæði lífrænum efnum og
ólífrænum. Nota má safnhaugamold
til að auka frjósemi garðsins með því
-
-
valin í bland með annarri mold þegar
settar eru niður hvers konar plöntur.
Fróðleiksbásinn
Vilmundur Hansen garðyrkjufræðingur
Garðyrkja & ræktun
Besta mold í heimi Jarðgerð
Komið jarðgerðarkassanum
fyrir á þurrum og skjól-
góðum stað. Undirlagið á
að vera mold eða möl svo
að ánamaðkar eigi greiða
leið upp í kassann.
Aðgengi að jarðgerðarkass-
anum þarf að vera gott svo
auðvelt sé að setja í hann
lífrænar leifar. Einnig þarf
að vera þægilegt að tæma
kassann.
Setja þarf gróft efni eins og
greinar í botninn til að auka
loftstreymi.
Lífrænar leifar eiga að vera
eins sundurtættar, marðar
og smágerðar og kostur er
og hræra skal efninu vel
saman.
Súrefni er forsenda niður-
brots og því nauðsynlegt
að lofta um safnkassann
reglulega.
Til að auka loftstreymi er
gott að hræra í innihaldinu
af og til með stungugaffli.
Ekki setja kjöt- eða
fiskúrgang í opna safnkass-
ann. Það dregur að mýs eða
rottur.
Jarðgerð getur tekið nokkra
mánuði og upp í ár, allt eftir
aðstæðum.
Nýir staðarhaldarar á Kaffi Norðurfirði í Árneshreppi á Ströndum kíkja á aðstöðuna:
„Ég er þar sem vegurinn endar og kemst ekki til baka“
- sagði Sveinn Sveinsson, sem varð að sætta sig við lélega mokstursþjónustu við íbúa í Árneshreppi
Sveinn Sveinsson er mörgum
gestum „Bændahallarinnar“ vel
kunnur, en hann starfaði sem
þjónn á Hótel Sögu frá 1963 til
1999 og hefur síðan unnið á nokkr-
um veitingastöðum sem þjónn eða
veitingastjóri. Um síðustu áramót
tóku Sveinn og kona hans, Margrét
St. Nielsen (sem síðast starfaði
hjá landbúnaðarráðuneytinu)
við rekstri Kaffi Norðurfjarðar í
Árneshreppi á Ströndum. Kaffi
Norðurfjörður er opið að öllu
jöfnu frá 1. júní og fram í ágúst,
en Sveinn og Margrét vildu komast
sem fyrst norður og kanna tækja-
búnað og aðstæður fyrir sumarið.
Sveinn hafði samband við
Bændablaðið í gegnum tölvu og
sendi nokkrar myndir af „óför-
um“ sínum úr Árneshreppnum á
Ströndum. Þau Sveinn og Margrét
kíktu norður í Árneshrepp ásamt
frænda Sveins, Ólafi Ingólfssyni
frá Eyri í Ingólfsfirði til að kanna
aðstæður á Kaffi Norðurfirði. Eftir að
hafa frestað ferðinni einu sinni vegna
ófærðar skelltu þau sér norður síðast-
liðinn miðvikudag á lánsbíl sem þau
höfðu fengið í tvo til þrjá daga.
Mokað hafði verið fyrr í vikunni
og útlitið virtist lofa þokkalegt veður
næstu daga, svo þetta átti bara að
vera skottúr. Ferðin norður gekk
ágætlega, þar til þau keyrðu fram á
bíl frá Olíudreifingu sem sat fastur
á veginum í Reykjarfirði. Lengra
varð ekki komist fyrr en olíubíllinn
var farinn. Eftir tveggja tíma hand-
mokstur kom tæki, olíubíllinn var
dreginn upp og snéri við. Áfram var
haldið og komu þau undir kvöld í
Norðurfjörð.
Brjálað veður
Daginn eftir kom í ljós að allt var
kolófært og næsti mokstursdagur
er samkvæmt dagatalinu 20. mars.
Í símaspjalli við Svein síðastliðið
sunnudagskvöld sagði hann að það
væsti svo sem ekkert um þau, enda
í góðu yfirlæti hjá Gunnsteini og
Maddý á Bergistanga, þar sem
nægur væri matur og gott fólk heim
að sækja, en að vísu þyrfti hann helst
að skila lánsbílnum.
„Á fimmtudag fórum við í sund-
laugina á Krossnesi og á föstudag
skruppum við í fjárhús þar sem stóð
yfir rúningur. Laugardagurinn fór
m.a. í að koma lánsbílnum í hús, þar
sem að spáð var brjáluðu veðri. Á
laugardagskvöld brast á með vitlausu
veðri, svo hvasst var að smásteinar
fuku á húsið sem við erum í, en það
kemur stundum fyrir að rúður brotni
í húsum hér í svona veðrum og allt
fýkur sem fokið getur. Á sunnudag
var unnið með Gunnsteini í máln-
ingarvinnu upp í gistingarkostnað.“
Föst þar sem vegurinn endar
„Talandi um mokstur hingað í
Árneshrepp þá er það ótrúlegt að ekki
sé mokað í hreppinn frá janúarbyrjun
og til 20. mars, það hlýtur að mega
opna veginn oftar svo að íbúar í
Árneshreppi fái mannsæmandi þjón-
ustu eins og aðrir Íslendingar. Við
hjónin verðum bara að sætta okkur
við að vera hérna þar sem vegurinn
endar, þó svo að við komumst ekki
til baka í bráð, en hvort eigandi
bílsins sem við erum með að láni er
sáttur, það verður að koma í ljós með
vorinu,“ sagði Sveinn og beið eftir
mokstri.
/SS/HLJ