Bændablaðið - 15.03.2012, Blaðsíða 36

36 Bændablaðið | fimmtudagur 15. mars 2012
Bændasamtök Íslands hafa skilað
inn umsögn um tillögu til þings-
ályktunar um fjögurra og tólf
ára fjarskiptaáætlun stjórnvalda.
Ég hef fjallað um helstu áherslur
sem koma fram í þessum þýð-
ingarmiklu áætlunum sem leggja
grunninn fyrir uppbyggingu á
fjarskiptum í þétt- og dreifbýli.
Meginumsögn samtakanna er svo-
hljóðandi:
Bændasamtök Íslands fagna fram-
lagningu fjarskiptaáætlana til fjög-
urra ára og tólf ára. Þær eru afar
mikilvægar varðandi stefnumótun
fyrir fjarskipti í dreifbýli. Fjarskipti,
netsamband, sjónvarpssamband og
útvarpssamband eru mjög mikilvæg
fyrir nútíma samfélag í sveitum.
Bændasamtök Íslands telja mikil-
vægt að dreifbýli og sveitir fái notið
sömu uppbyggingar á fjarskiptakerf-
um og þéttbýlið þannig að jafnræðis
verði gætt. Bændasamtökin hafa
áhyggjur af svæðum sem skilgreind
voru sem markaðssvæði í tengslum
við háhraðaverkefni Fjarskiptasjóðs
og leggja áherslu á að fjallað verði
um vandamál tengd þessum svæðum,
hvað varðar háhraðatengingar, í nýrri
fjarskiptaáætlun. Bændur reiða sig
mikið á fjarskipti í störfum sínum
sem og daglegu lífi og mikilvægt
að unnið verði að og séð til þess
að fjarskipti í dreifbýli uppfylli
nútímakröfur. Uppbygging fjar-
skipta í dreifbýli er nauðsynleg
fyrir samkeppnishæfni landbún-
aðar og Bændasamtök Íslands telja
mikilvægt að stjórnvöld tryggi jafnt
aðgengi íbúa í dreifbýli að upplýs-
ingasamfélaginu. Fjarskiptaáætlun er
afar mikilvægur þáttur í að tryggja að
framangreindum markmiðum verði
náð. Í tengslum við fjarskiptaáætlun
fagna Bændasamtök Íslands nýjum
lögum um Fjarskiptasjóð sem fram-
lengja starfstíma hans í fimm ár, enda
ljóst að stjórnvöld þurfa að koma að
uppbyggingu á fjarskiptum þar sem
er markaðsbrestur.
Bændasamtökin gera síðan
athugasemdir við einstaka liði í
þingsályktunartillögunum en þær
verða ekki raktar hér frekar. Allar
umsagnir um fjarskiptaáætlunina má
nálgast á vef Alþingis.
Hugbúnaðarþróun í landbúnaði
Hugbúnaðarþróun í landbúnaði kom
til umræðu á Búnaðarþingi 2012 í
tengslum við ályktun með sama heiti
frá Landssamtökum sauðfjárbænda.
Óhætt er að segja að tölvudeildin hafi
sætt harkalegri gagnrýni frá ákveðn-
um búnaðarþingsfulltrúum. Að gefnu
tilefni finnst mér full ástæða til að
halda eftirfarandi til haga.
Bændasamtök Íslands hafa þurft
að glíma við sársaukafullan niður-
skurð á fjármunum frá hruninu
2008. Framlag til tölvudeildar hefur
orðið fyrir mestum niðurskurði
í starfsemi samtakanna, eða sem
nemur um 45 af hundraði frá árinu
2008 miðað við rekstrarniðurstöðu
ársins 2011. Það munar um minna.
Fulltrúum á Búnaðarþingi ætti þetta
að vera best kunnugt enda samþykkir
Búnaðarþing reikninga og fjárhags-
áætlun Bændasamtaka Íslands. Til
að mæta miklum niðurskurði varð að
ganga hratt til verks og taka erfiðar
ákvarðanir. Strax á árinu 2009 var
sett á yfirvinnubann, fjárfestingum í
vél- og hugbúnaði var slegið á frest
og samningar um kaup á þjónustu
voru endurskoðaðir til að ná fram
hagræðingu. Meira þurfti þó til að
ná endum saman. Það var gert með
því að afla tekna með nýjum verk-
efnum. Einnig var sú ákvörðun tekin
í tengslum við fjárhagsáætlunargerð
fyrir árið 2011 að taka upp árgjöld af
vefforritunum HUPPU, FJARVIS.
IS og Jörð.is. Tekjur af árgjöldum
áttu að bæta upp að hluta niðurskurð
á framlögum til hugbúnaðarþró-
unar frá hruni. Ekki bætti úr skák
að Fagráð í sauðfjárrækt synjaði
styrkumsókn í apríl á síðasta ári um
að standa straum af notendagjöldum
í FJARVIS.IS, en fagráðið hefur
veitt þennan styrk árlega í nokkur
ár. Endanleg ákvörðun um útfærslu
á árgjöldum náðist þó ekki fyrr en
síðastliðið haust að höfðu samráði
við ráðgjafarsvið og stjórnir LK
og LS. Starfsmannabreytingar hafa
síðan óneitanlega haft áhrif á þró-
unarvinnuna. Undirrituðum finnst
tölvudeildin hafa orðið fyrir ómak-
legri gagnrýni á hugbúnaðarþróun í
ljósi þess árangurs sem náðst hefur í
að draga úr útgjöldum frá árinu 2008,
eins og að var stefnt. Það verður
ekki bæði haldið og sleppt í þessum
málum.
Á fundum sem undirritaður og
landsráðunautur í sauðfjárrækt áttu
með notendum FJARVIS.IS kom
fram almenn ánægja með forritið hjá
notendum, þó vissulega kæmu fram
óskir um nýjungar og endurbætur.
Sömu sögu er að segja frá þeim sem
sinna þjónustu við notendur. Engu
að síður er brýnt að ráðast af krafti
í nauðsynlega hugbúnaðarþróun
eftir nokkur mögur ár. Þróunarfé
hefur verið tryggt með árgjöldum,
þróunarvinna er komin í fullan
gang og hófst á síðasta ári. Vísa ég í
umfjöllun í síðasta dálki mínum hér
í Bændablaðinu um þróunarvinnu
vegna nýrrar kynslóðar af hugbúnaði.
Að síðustu fagna ég eftirfarandi
ályktun Búnaðarþings 2012:
Búnaðarþing leggur áherslu á að
öll vefforrit Bændasamtakanna
verði þróuð áfram í takt við
kröfur notenda hverju sinni.
Þróunarvinnan byggist á sam-
vinnu ráðgjafarsviðs, tölvu-
deildar og bænda um forgangs-
röðun verkefna. Strax verði ráð-
ist í nauðsynlegar uppfærslur á
FJARVIS.IS í samráði við fagráð
jafnhliða þróun á nýrri kynslóð
af vefforriti fyrir sauðfjárbændur
þar sem tekið verði mið af tækni-
framförum í hug- og vélbúnaði,
þ.m.t. spjaldtölvu- og snjall-
símalausnum. Þá verði haldið
áfram að þróa vefforrit fyrir lands-
markaskrá, sem verði hluti af hug-
búnaðarflóru Bændasamtakanna.
Tryggt verði fjármagn til þess að
Bændasamtökin geti áfram verið
í fremstu röð í hugbúnaðargerð
fyrir landbúnað.
Mikilvægt að fjarskipti í dreifbýli uppfylli nútímakröfur
sviðsstjóri tölvudeildar
Bændasamtaka Íslands
jbl@bondi.is
Jón Baldur Lorange
Upplýsingatækni og fjarskipti
Lífrænir bændur og upplýsingar
Í þessari grein er fjallað um upp-
lýsingahegðun bænda sem stunda
lífrænan búskap.
Hugtakið upplýsingahegðun hefur
verið skilgreint af Wilson (2000) sem
öll samskipti eða hegðun í tengslum
við upplýsingalindir, af hvaða tagi
sem er. Savolainen (2007) skilgreinir
upplýsingahegðun á sambærilegan
hátt, þ.e. hvernig fólk þarfnast upp-
lýsinga, leitar þeirra, stjórnar þeim,
miðlar og notar þær við mismunandi
aðstæður.
Rannsóknin sem hér fer á eftir
er eigindleg rannsókn og byggist á
gögnum sem aflað var með viðtölum
við níu bændur sem stunda lífrænan
búskap á Íslandi. Rannsóknin var
unnin í meistaranámi í bókasafns- og
upplýsingafræði við Háskóla Íslands
2009. Markmiðið með rannsókninni
var að skoða upplýsingahegðun
bændanna og var leitast við að svara
eftirfarandi rannsóknarspurningum:
Hverjar eru upplýsingaþarfir
bændanna?
Með hvaða hætti afla bændurnir
sér upplýsinga?
Hvaða þættir tengjast upplýsinga-
öflun bændanna?
Hverjar eru upplýsingaþarfir
bænda í lífrænum búskap?
Áberandi er að bændurna vantar
margskonar upplýsingar um lífrænan
búskap og má þar nefna þekkingu á
áburðargjöf, næringarefnabúskap,
fræi, jarðvinnslu, yrkjum grænmetis,
belgjurtum og fóðri.
Varðandi ylræktina töluðu bænd-
urnir um að þeir hefðu þörf fyrir
aukna þekkingu. Einkum töldu þeir
þörf á upplýsingum ræktunarlegs
eðlis um yrki, lífrænar varnir og áburð
en einnig tæknilegs eðlis um lýsingu.
Í ljós kom að mikil þörf er fyrir
það að efla upplýsingar og þjónustu
frá landbúnaðarráðunauti. Einnig kom
fram ósk um aðgang að bókasafni
og lífrænni miðstöð þar sem upplýs-
ingum væri miðlað til bænda. Sumir
bændurnir töldu sig ekki geta nýtt sér
ráðunautaþjónustuna nema að litlu
leyti, vegna þess að hún er að mestu
sniðin fyrir hefðbundinn búskap.
Fram kom að rannsóknir og þekkingu
skorti í lífrænum landbúnaði, enn-
fremur sú skoðun að íslenska ráðu-
nauta vanti í greininni og að bændur
ættu að sækja sér erlenda ráðunauta til
að bæta fyrir litla ráðunautaþjónustu
hér á landi.
Einnig kom fram að þörf er fyrir
upplýsingar varðandi rekstur á búun-
um og kalla bændur eftir hagfræði-
legum leiðbeiningum í þeim efnum.
Með hvaða hætti afla bændur í
lífrænum búskap sér upplýsinga?
Bændurnir hafa margar leiðir við
upplýsingaöflun. Þeir telja upplýs-
ingar sem þeir fá frá öðrum bændum
skipta miklu máli. Mikið er hringt á
milli bæja og þá í reyndari bændur
og þeir spurðir ráða. Má þar sjá
hliðstæðu við svokallaða hliðverði,
sem Lu (2007) talar um og gegna
mikilvægu hlutverki við miðlun
upplýsinga innan hópa. Viðkomandi
aðilar gerast hliðverðir vegna félags-
legrar stöðu sinnar, þeir hafa meiri
upplýsingar en aðrir í hópnum (Lu
2007). Bændur þurfa að reka bú sín
og má því líta á þá sem stjórnendur.
Samkvæmt Alwis, Majid og Chaudry
(2006) hafa helstu upplýsingalindir
stjórnenda ekki breyst mikið í gegn-
um tíðina og eru þær helst annað fólk
og óformleg félagsleg tengsl. Hjá
Solano og félögum (2003) er talað
um „significant others“ og „inform-
ation digestors“ sem mikilvæga
uppsprettu upplýsinga og þekkingar
og eru þar í hópi fjölskylda, aðrir
bændur, starfsmenn og ráðgjafar. Hjá
Silgo og Massey (2007) kom fram að
hjá nýsjálenskum kúabændum væri
óskaupplýsingalindin aðrir bændur
sem gengið hefur vel í búskapn-
um.
Internetið virðist gegna mikil-
vægu hlutverki fyrir suma bændur,
sem sækja upplýsingar á ákveðnar
síður sem þeir treysta.
Bændurnir fá upplýsingar frá
útlöndum, fara á ráðstefnur erlendis
og heimsækja erlenda bændur með
jöfnu millibili. Þetta er í samræmi
við niðurstöður Mackenzie (2002).
Einnig eru þeir áskrifendur að erlend-
um tímaritum um lífrænan búskap.
Sumir bændur hafa tekið þátt í
rannsóknum og nýtt sér niðurstöður
þeirra í ylræktinni. Innlendir sérfræð-
ingar hafa líka hjálpað bændunum og
gegna ráðunautur í lífrænum búskap
og ylræktarráðunautur þar mikilvægu
hlutverki.
Þátttaka í námskeiðum er mikil-
væg fyrir bændurna, sérstaklega sér-
sniðnum námskeiðum fyrir bændur
í lífrænum búskap. Fram kom að
ekki er nóg framboð af slíkum nám-
skeiðum. Bændurnir eru duglegir að
sækja námskeið fyrir bændur í hefð-
bundnum búskap og reyna síðan að
laga þekkinguna að lífrænum búskap.
Hvaða þættir tengjast
upplýsingaöflun bændanna?
Bændurnir hafa upplifað hindranir
við upplýsingaöflun - erfitt hefur
verið að ná sambandi við ráðunaut og
stofnanir gefið loðin svör. Ekki töldu
þó allir bændurnir að um hindranir
væri að ræða og töldu reynslu sína
yfirvinna allar hindranir við öflun
upplýsinga.
Bændurnir bera mismikið traust
til upplýsinga eftir því hvaðan þær
koma. Þeir virðast þekkja upplýs-
ingalindir sínar vel og vita hverjum
má treysta og hvað þarf að varast.
Ráðunautum virðist vel treyst, einnig
rannsóknarstofnunum og samtökum
bænda. Ákveðnum bændum er treyst
en fram kom að ekki sé alltaf hægt að
treysta því sem kemur frá bændum.
Sumum upplýsingum beri að taka
með vara, eins og frá sölumönnum.
Nefnd voru dæmi um hvernig
góðar upplýsingar skiptu sköpum
í búskapnum, dýrkeypt sé að þurfa
að prófa sig áfram með alla hluti og
mistök séu skammt undan ef ekki eru
fyrir hendi góðar upplýsingar.
Lokaorð
Ljóst er að bændur í lífrænum búskap
vantar margskonar upplýsingar um
búskapinn. Þeir styðjast mikið við sér
reyndari bændur til upplýsingaöflun-
ar og fara fjölbreyttar leiðir við upp-
lýsingaöflun. Því er þörf á auknum
rannsóknum og ráðgjöf í lífrænum
landbúnaði fyrir þessa bændur.
Hrafnlaug Guðlaugsdóttir,
M.Sc. í landbúnaðarvistfræði (e.
agroecology), MLIS í bókasafns-
og upplýsingafræði
Heimildir.
Alwis, G., Majid, S. og Chaudhry, A. S. 2006.
„Transformation in managers information
seeking behaviour: A review of the literature“.
Journal of Information Science, 32:362-377.
Hrafnlaug Guðlaugsdóttir, 2009.
„Upplýsingahegðun bænda sem stunda
lífrænan búskap á Íslandi“. Óbirt MLIS
ritgerð: Háskóli Íslands, Félags- og mann-
vísindadeild.
Lu, Y. 2007. „The human in human inform-
ation acquisition: Understanding gatekeeping
and proposing new direction in scholarship“.
Library and Information Science Research,
29(1):103-123.
Mackenzie M. L. 2002. „Information gat-
hering: The information behaviours of
linemanagers within a business environment“.
Proceeding of the 65th ASIST Annual Meeting,
vol.39:164-170.
Savolainen, R. 2007. „Information behav-
iour and information practice: Reviewing the
“umbrella concepts”of information-seeking
studies“. Library Quarterly, 77(2):109-132.
Sligo, F. X., Massey, C. 2007. „Risk, trust and
knowledge networks in farmers learning“.
Journal of Rural Studies, 23(2):170-182.
Solano, C., Leon, H., Perez, E., Herrero,
M. 2003. „The role of personal information
sources on the decision-making process of
Costa Rican dairy farmers“. Agricultural
Systems, 76(1):3-18.
Wilson, T. D. 2000. „Human information
behaviour“. Informing Science,3(2):49-55.
Upplýsingatækni